Onderwijs in Nederland: tsunami van verloedering

Dit weekend werden we getrakteerd op het zoveelste schandaal in onderwijsland. Na de eerdere affaire rond Hogeschool Inholland, geleid door VVD-politicus Geert Dales, gaat het nu over massale diploma-fraude bij de Hogeschool van Amsterdam, tegenwoordig geleid door PvdA-politica Jet Bussemaker (Wat doen die uitgerangeerde politici toch op dit soort posten?). De beschuldigingen worden overigens door de betrokken instelling vooralsnog tegengesproken.

Hoe het ook zij, dat er van alles goed mis is met het Nederlandse onderwijs - en niet alleen met het hbo - dat lijkt wel duidelijk. Onderwijzers die niet kunnen spellen en rekenen, het mbo als jeugdhulpverlening, buitenlandse studenten die op kosten van de Nederlandse belastingbetaler aan onze universiteiten studeren, hoogleraarsbenoemingen voor Youp van 't Hek en Wim de Bie, doorgeschoten fusies, prestigieuze gebouwen, megasalarissen van bestuurders, en vooral managers, heel veel managers.

Schoolmanagers? Waar zijn die in godsnaam goed voor? De middelbare school die ik in de jaren vijftig bezocht had ruw geschat 750 leerlingen. Het personeel bestond bijna uitsluitend uit - overwegend academisch gevormde - leraren. Het management was in handen van een rector en een conrector die beiden niet alleen leiding gaven aan de school, maar daarnaast ook nog les gaven. Het niet-onderwijzend personeel bestond uit twee administratieve krachten, een amanuensis, een conciërge en een stoker, tevens klusjesman. Deze school draaide als een geoliede machine en het onderwijs was van hoge kwaliteit.

Het is helemaal misgegaan met het verzelfstandigen van de onderwijsinstellingen, dus het op afstand plaatsen ten opzichte van de regelneven op het ministerie van onderwijs in Zoetermeer. De bemoeizucht van dit ministerie werd door de scholen - niet geheel ten onrechte - vaak als uitermate hinderlijk ervaren. Maar de verzelfstandiging, met bijbehorende perverse prikkels zoals bekostiging op basis van het aantal uitgereikte diploma's, is vervolgens veel te ver doorgeschoten. De bestuurders van onderwijsinstellingen konden de weelde van al die zakken met geld die vanuit Zoetermeer en tegenwoordig Den Haag maar bleven binnenkomen niet dragen. De gevolgen: verspilling, graaicultuur en teruglopende kwaliteit van het onderwijs. En dan hebben we het nog niet eens gehad over modieuze onzin als competentiegericht leren.

En de politiek? Die stond erbij en keek ernaar. Er kwam wel een parlementaire onderzoekscommissie die een aantal behartenswaardige punten van kritiek aandroeg, maar tot een duidelijke koerswijziging heeft dit niet geleid. Dat valt ook niet mee met deze mammoettanker. Want al zou de politieke wil aanwezig zijn, de machtige lobby van al degenen die aan het huidige systeem een dikke boterham verdienen is niet een-twee-drie onschadelijk gemaakt. Het lijkt ook nauwelijks uit te maken welke coalitie in Den Haag de lakens uitdeelt, want ook het kabinet-Rutte wekt niet de indruk doordrongen te zijn van een sense of urgency als het gaat om het aanpakken van de misstanden in het onderwijs. Te vrezen valt dat de mammoettanker eerst op de rotsen moet lopen voordat er wordt ingegrepen.