Niet alleen journalisten, maar mediabedrijven ook debet aan 'journalistieke achteruitgang'

Terecht wordt er tegenwoordig kritiek geuit op de journalistiek. De klachten zijn divers: 'journalisten moeten uit hun bubbel komen' en 'journalistiek is politiek vooringenomen'. De journalistieke achteruitgang is duidelijk waarneembaar, maar wat veroorzaakt het probleem? Want het is natuurlijk makkelijk om te klagen over 'framing' en 'nepnieuws', maar wat speelt er?

Toen in 2017 bleek dat het vertrouwen in de media afnam begon men zich in het medialandschap toch enige zorgen te maken. En gelukkig zien we verbeteringen om ons heen, toch wordt er nog flink geklaagd over de journalistieke achteruitgang. En de reden is simpel: het is enorm lastig om te rapporteren over het gebeuren in de wereld. Het is een enorm complex gebeuren en welke informatie je wel of niet presenteert aan het publiek is onderhevig aan de beperkingen van menselijke aard.

Alvorens over de journalistieke achteruitgang te spreken is het van belang om de rol van journalisten in de samenleving helder te definiëren. Wat ze eigenlijk doen is het beschrijven, het liefst zo objectief en feitelijk mogelijk, van het gebeuren op aarde. Dit is veel complexer dan het lijkt. Ondanks dat het eenvoudig is voor een nieuwsconsument om artikelen te lezen (even klikken en je bent er) is het voor journalisten een behoorlijke taak om een leeswaardig stuk op te leveren.

Om te illustreren hoe complex journalistiek eigenlijk is, een voorbeeld. Stel jezelf eens voor, zittend op een terras in de binnenstad. Slurpend aan je koffie observeer je de passanten op straat. Laten we even aannemen dat nieuwsconsumenten het interessant vinden om te lezen welke kleding mensen op straat dragen, wat doe je dan? Dan ga je aantekeningen maken voor je artikel dat je later gaat schrijven. Zie je een passant? Dan noteer je snel wat uiterlijke kenmerken, bijvoorbeeld: 'blond haar, rode jas, blauwe skinnyjeans en witte Adidas sneakers'.

Als je dat een uur lang zou doen dan krijg je een enorme lijst aan informatie. Zoveel informatie kun je natuurlijk niet kwijt in een artikel van 500 woorden en dus moet je de 'relevante feiten' gaan scheiden van 'minder relevante feiten'. In dit proces ga je dus automatisch informatie over het gebeuren op straat verliezen. En dan hebben we het nog niets eens over andere factoren die impact hebben op de kledingkeuze van de passanten. Als het warm is dragen ze natuurlijk andere kleding dan tijdens de wintermaanden.

Journalisten hebben dus per definitie te maken met informatieschaarste en informatieovervloed. Dit lijkt paradoxaal, maar in veel gevallen is er heel veel informatie over irrelevante zaken en maar weinig informatie over dat waar het om gaat. En het proces waarin de journalisten een frame bouwen is weer onderhevig aan de tekorten van de menselijke psyche, waarbij soms relevante informatie over het hoofd wordt gezien. Het is voor mensen nu eenmaal onmogelijk om alle feiten uit de realiteit mee te wegen en te gebruiken het schrijven van een nieuwsbericht.

En dus worden fouten gemaakt. Wordt per ongeluk nepnieuws verspreid of zien journalisten door hun eigen bias niet hoe politiek vooringenomen ze schrijven.

Simpelweg omdat de tijd ontbreekt om 'de randjes van de eigen bubbel' op te zoeken. Want tijd is geld en dat laatste is natuurlijk altijd een probleem. Hiermee komen we tot de kern van de journalistieke achteruitgang. Journalisten werken steeds vaker met flexcontracten, part-time of tegen het minimumloon. Van personen die op deze manier in het mediacircuit rondrennen kunnen we natuurlijk geen hoogvliegers verwachten.

Dus behalve de informatieparadox, de beperkingen van de menselijke psyche is er ook nog een institutioneel probleem, waarbij mediabedrijven journalisten opzadelen met lage lonen en onzekere werkverbanden. En vergeet ten slotte niet de impact van sociale media op het verdienmodel van organisaties die 'nieuws verkopen', men verwacht tegenwoordig 'gratis nieuws'. Dit helpt natuurlijk niet om 'in de stof te duiken' en onderzoeksjournalistiek te doen.

Toch gaat het nu weer beter, zo suggereert het Reuters Media Report uit 2018.