Niall Ferguson heeft gelijk: laten we in godsnaam eens gaan werken

Ik was afgelopen week in Berlijn. Deze 'Schauplatz der Welgeschichte' leek me een uitstekende plaats om Niall Fergusons 'Civilization' te lezen. Wat volgt is geen recensie, maar het uitlichten van een van de zes pijlers waarop, volgens Ferguson, de hegemonie van het Westen gestoeld is: de arbeidsethiek.

Bij de wat meer belezen lezers zal direct een lampje opgaan dat de illustere Max Weber verlicht. Deze grondlegger van de sociologie stelde in zijn 'die protestantische Ethik' dat het kapitalisme in het Westen kon opkomen (en zo uitzonderlijk succesvol was) door het protestantisme. Dat wil zeggen, door de protestantse (arbeids)ethiek. Volgens Luther en zijn nakomelingen was wereldse arbeid geen ijdelheid, maar de sleutel tot een Godsvruchtig leven, dat zowel profaan als sacraal voordelig zou zijn. Die religieuze motivatie resulteerde in vlijt én spaarzaamheid. Hard werken en grote spaartegoeden; de ideale voedingsbodem voor succesvol kapitalisme.

Ferguson formuleert een intelligente kritiek op Weber en amendeert diens theorie, maar zijn eindoordeel is instemmend: het typisch Westerse arbeidsethos wortelt in religieuze grond. Maar, zoals hij zelf ook al betwijfelt, of dat ethos nu nog een kenmerk is van het Westen, is zeer de vraag. Hij slaat de spijker op zijn kop als hij botweg stelt 'Europeans are the idlers of the world'. Dat doet pijn, om geen andere reden dan dat het waar is. We (ja, ook 'wij Noord-Europeanen') hebben korte werkweken, lange vakanties en onze productiviteit hebben we meer te danken aan hulpmiddelen dan aan onze eigen inspanning.

Volgens Ferguson en Weber houdt onze werkschuwheid verband met een afnemende religiositeit in Europa. Een these die alleen al aantrekkelijk is om al die fulminerende atheïsten en intellectueel oppervlakkige vrijdenkers op de kast te jagen. Of het waar is of niet, de constateringen dat 1) het Westen zijn hegemonie deels te danken heeft aan hard werken, 2) dat werken er al een jaar of veertig niet meer echt van komt en 3) dat in een land als China (dat staat te trappelen ons van de troon te stoten) hard werken door de opkomst van het Christendom de norm is, vragen zelfreflectie.

Als we op zijn minst één van de zogenaamde 'killer apps' die ons tot beschaving en wereldoverheersing leidden proberen te herwinnen, zijn we wellicht niet uitgeleverd aan Chinees bloed, zweet en tranen. Laten we dus in godsnaam gaan werken.