Nederland een joods-christelijke beschaving?

Laat me niet lachen.

Sta mij toe een stuk tekst te citeren uit een artikel van gisteren op deze site:  

Joods-christelijk. Ik woon niet in de grachtengordel, maar toch heb ik de term nooit helemaal begrepen. Er zijn nauwelijks Joodse christenen en christenen die zich tot het judaïsme bekeren zijn bijna even schaars. En om nou te zeggen dat christen- en Jodendom altijd vier handen op één buik zijn geweest nee.  

Na enig onderzoek blijkt de term vooral na de Tweede Wereldoorlog in Schwung te zijn gekomen om het stelsel van joodse en christelijke waarden te beschrijven die in het moderne West-Europa (en Noord-Amerika) dominant zouden zijn. De timing van het gebruik van de term is niet geheel toevallig, zoals collega Carel Brendel opmerkt in zijn boek ‘De onzichtbare Ayatollah’:

Inderdaad, je kunt moeilijk twee culturen als één presenteren wanneer een van die twee de ander meer dan 15 eeuwen lang onafgebroken probeert te uit te roeien, culminerend in de meest systematische genocide in de menselijke geschiedenis (dat de Holocaust zijn wortels heeft in het diepgewortelde christelijke antisemitisme in Europa, zal niemand durven ontkennen).

Culture Wars

Meer recent wordt de term joods-christelijk vooral gebruikt om de islam buiten te sluiten in het licht van wat wel de “culture wars” wordt genoemd. Aangezien velen Israel zien als frontlijn en stoottroep in die oorlog, worden de twee jongste Abrahamistische religiën afgezet tegen het Grote Islamitische Gevaar. Oké, ik zal de laatste zijn die dat gevaar ontkent of bagatelliseert, maar bestaat er eigenlijk wel zoiets als een joods-christelijke cultuur en als dat zo is, is het wel iets om zo trots op te zijn?

Als we denken aan joodse normen en waarden in Nederland, schieten mij uit de losse pols twee begrippen te binnen: de Tien Geboden (waarop zogenaamd onze hele ethiek en daarmee ons rechtssysteem is gebaseerd) en Spinoza, de belangrijkste filosoof die ons land ooit heeft voorgebracht. Aangezien Baruch Spinoza Jood was, wordt zijn bestaan op zich al gezien als een bewijs voor dat “joods-christelijke” aan onze beschaving. Helaas was de filosoof zo atheïstisch als je maar kon zijn in het Nederland van de 17^e eeuw. Hij ageerde zo fel tegen de religieuze normen van zijn tijd en gemeenschap, dat de rabbijnen besloten hem uit te stoten. Dat gebeurde via een cherem, een soort joodse excommunicatie. Volgens deze banvloek mocht geen Jood nog iets met Baruch te maken hebben, zelfs zijn familie niet. (U ziet dat ook toen monotheïsme allesbehalve een garantie voor naastenliefde en tolerantie was). Spinoza’s “verschrikkelijke ketterijen” leidden ertoe dat zijn boeken 200 jaar lang werden verboden omdat zij de lezer tot atheïsme (lees: nadenken) zou kunnen aanzetten.

De Tien Geboden – van oorsprong joods en door de christenen overgenomen – zouden de basis zijn van onze Westelijke beschaving en ons recht. Vandaag de dag kunnen we net als George Carlin hartelijk lachen om zoveel onnozelheid. Niet alleen omdat veel van deze geboden (gij zult niet doden, gij zult niet stelen) al lang voor Mozes’ tijd bestonden, maar ook omdat de tien door hem (of door God zelf) opgetekende waarmee we het moeten doen, zo ontzettend tekort schieten. Verkrachting staat er niet bij, die was Jahweh blijkbaar even vergeten, net als martelen en noem zo nog maar een paar zaken. Hij had er natuurlijk dertien of veertien geboden van kunnen maken, maar blijkbaar houdt God van ronde getallen en de eerste vier waren nodig om ons te instrueren hoe we Hem moeten eren. Wat natuurlijk veel belangrijker is dan bijvoorbeeld een verbod op slavernij.

Sowieso is de bijbel – dat joods-christelijke geschrift par excellence – niet zo’n sterk fundament om een beschaving op te bouwen. Met haar draconische wetten (doodstraf voor overspel, astrologie, blasfemie, hekserij), achterhaalde geboden (geen wol met linnen mengen, je baard laten staan, ongestelde vrouwen vermijden) en die verschrikkelijk bloeddorstige god (zondvloed, Sodom en Gomorra, de Egyptische plagen) is de bijbel nu niet bepaald een verhaal dat je anno 2014 je kinderen wilt voorlezen. Tenzij zwaar geredigeerd en gecensureerd natuurlijk. Afijn, al in het eerste jaar van mijn rechtenstudie leerde ik dat ons juridische stelsel is gebaseerd op Napoleontisch en Romeins recht. Niks Joden, niks christenen.

Dun vernislaagje

En dat is nog maar de theorie, in de praktijk maakt de mens het allemaal nog een stuk erger. Die zogenaamde joods-christelijke beschaving is door de eeuwen heen steeds een zeer dun vernislaagje gebleken, zoals tijdens de Kruistochten, de 80-jarige Oorlog, de 30-jarige Oorlog, de Bartholomeusnacht, het kolonialisme en al die andere (mede) religieus geïnspireerde bloedbaden. Ook vandaag de dag blijkt religie nauwelijks beschavend te werken op individuen. Schrijf een stuk op deze website over homoseksualiteit en u ziet in de reacties hoe beschaafd christenen reageren. Dan lijkt het hier opeens op Kansas, Mea Shearim, Teheran of andere fundamentalistische gruweloorden.

Dit is niet zo verwonderlijk want het christelijke geloof (het joodse is in de praktijk nooit bijzonder relevant geweest voor de gemiddelde West-Europeaan) heeft al eeuwen geen beschavende werking meer op onze samenleving. Sterker nog, op de wetenschap is die werking sinds Galileo slechts remmend en onze mensenrechten hebben wij één voor één op de kerk(en) moeten veroveren. Gelooft u dat als Nederland net zo theocratisch was als 500, 200 of zelfs maar 100 jaar geleden abortus, euthanasie of zelfs maar anticonceptie bespreekbaar zouden zijn? Of dat de vrije meningsuiting zou zijn gewaarborgd? Tot 1966 was het voor katholieken verboden een hele waslijst boeken te lezen. Lieve hemel, zelfs nu nog beklagen gelovigen zich te pas en te onpas erover dat zij worden beledigd en het zijn echt niet alleen moslims die hiervan een handje hebben. Vorig jaar nog stemden alle confessionele partijen tegen het schrappen van het blasfemieverbod uit het Wetboek van Strafrecht.

Nee, dat “joodse”, maar vooral dat “christelijke” is een molensteen om de nek van onze beschaving. Pas sinds Verlichting en wetenschap hun intrede hebben gedaan, zijn wij in Europa op de goede weg. Niet dankzij, maar ondanks het christelijke geloof. Hoe minder religieus, hoe vrijer (en rijker) wij zijn. Pas sinds Darwin (en niet Nietzsche) God de nek heeft omgedraaid, gaat het de goede kant op. Met horten en stoten uiteraard, maar het is geen toeval dat Nederland een explosie van welvaart en vrijheid kende op hetzelfde moment dat ontkerkelijking en ontzuiling zich inzetten.

Nederland is geen joods-christelijke, maar een liberaal-seculiere beschaving. Een democratische rechtsstaat met een door de sociaaldemocratie getemperd kapitalistisch systeem. Dit moeten wij ons goed realiseren om vrij, rechtvaardig en rijk te kunnen blijven. Want zij liggen op de loer, die vreemde (in elke zin van het woord) ideologieën. Neem het libertarisme, die bizarre ikke-ikke-ikke-filosofie die uit de VS komt overgewaaid, maar godzijdank (no pun intended) hier geen poot aan de grond krijgt. Nee, Randofielen, wij willen niet af van het minimumloon, de sociale zekerheid of het Kinderwetje van Van Houten. Of zoals Chris Hitchens het zo treffend verwoordde: “I have always found it quaint and rather touching that there is a movement [Libertarians] in the US that thinks Americans are not yet selfish enough.”

En natuurlijk is er de gevaarlijkste aller politieke stromingen: het in de bagage van moslimimmigranten meegereisde islamisme. Hebben wij ons net ontworsteld aan de christelijke wurggreep die onze vrijheden eeuwenlang beknotte (en de Joden aan hun orthodoxe judaïsme – er is een reden dat Tel Aviv een leukere stad is dan Jeruzalem), begint die hele onzin opnieuw: scheiding van mannen en vrouwen, censuur, homofobie, antisemitisme lekker met zijn allen terug naar de negentiende of zelfs de negende eeuw. Ik wil graag vermijden dat we onze cultuur over 100 jaar als "islamochristelijk' beschrijven. Een goed begin is op te houden met die nonsens over joods-christelijke beschaving. Dat is anno 2014 een contradictio in terminis.

Volg Bart Schut op Twitter en Facebook.