Meester van de milde melancholie

‘Hoewel volkomen opzettelijk, is het zeer tegen mijn zin dat ik iedere nacht opnieuw in mijn bed schijt.’ Al meteen in De laatkomer toont zich het meesterschap van de Vlaamse schrijver Dimitri Verhulst. In de openingszin ligt eigenlijk de hele novelle besloten.

De hoofdpersoon van de nieuwe Verhulst heet Désiré Cordier. Met zijn zelfbevuiling past hij zich aan zijn omgeving aan. Hij zit in Home Winterlicht, waar de bewoners hun laatste dagen slijten. Alleen heet het in hun geval een ongelukje als ze wakker worden in de ontlasting.

Met de sluitspier van Cordier is daarentegen niets mis. Met zijn geest trouwens ook niet, hoewel hij in Home Winterlicht zit wegens dementie. Of beter gezegd: omdat hij de symptomen van dementie vertoont. Cordier is namelijk nog helder in het hoofd en doet alsof. Het offer is groot, maar zijn verblijf in het bejaardentehuis ontslaat hem van alle maatschappelijke verplichtingen, en bovenal van het gezelschap van zijn vrouw. Home Winterlicht is de nooduitgang van een leven dat is uitgedraaid op één grote teleurstelling.

‘Alle betere ideeën in de wereld kennen het rijpingsproces van een overjarige kaas', aldus Cordier. ‘Ook mijn plan om dementie te faken werd stapje voor stapje opgebouwd, soms zonder dat ik het zelf in de smiezen had.’ Maar uiteindelijk is het te herleiden tot een anekdote tijdens een spelletje petanque, een soort jeu de boule, over een Australiër die zijn leven op internet te koop aanbood. Het zet Cordier aan het denken; voor het spel kan hij amper nog belangstelling opbrengen. ‘Hey Désiré, wakker worden', roept een maat. ‘Jouw beurt om te gooien. Je staat daar afwezig te wezen als een dementerende!’

Maskerades zijn altijd goed geweest voor hilariteit en kluchtige scènes. We mogen gerust stellen: zonder verkleedpartijen geen operette, of op zijn minst een flink uitgedunde speellijst. Maskerades fungeren als een ideale aanjager van de handeling. Ze zorgen voor persoonsverwisselingen en het publiek lacht zich een kriek om de misverstanden die daardoor ontstaan.

In De laatkomer is het niet anders. Onder de bewoners van Home Winterlicht bevindt zich Walter De Bodt. Niemand heeft weet van zijn bruine verleden, of interesseert zich daarvoor. Behalve Cordier die undercover in het bejaardentehuis zit en zich niet laat foppen. Respect heeft Walter De Bodt enkel voor de directeur van de geriatrie, een zorgmanager zoals dat tendentieus heet, die hij steevast begroet met een gestrekte rechterarm en, als hij zijn kunstgebit correct in heeft, de uitroep 'Heil!'.

Maar het is niet alleen maar lachen, gieren, brullen in De laatkomer. P.C. Hooft-prijswaardig is Verhulst doordat hij óók de meester is van de melancholie. Niet van de loodzware zwartgalligheid, maar van de milde spleen. Dat demonstreerde hij al eerder in De helaasheid der dingen (2006) – alleen al die titel! –, Mevrouw Veronda daalt de heuvel af (2006) en nu opnieuw in De laatkomer.

Een hoofdrol in de herinneringen van Cordier is weggelegd voor Rosa Rozendaal, zijn grote liefde die nooit zijn liefje is geworden. Terwijl het maar weinig had gescheeld. Tijdens een feestje heel lang geleden mocht de puber Cordier als klap op de vuurpijl mee een luchtje scheppen. Eenmaal buiten stond hij, de sul, met een mond vol tanden. De gevatheid die nodig was op dat moment bleef uit totdat Rosa het koud kreeg en weer naar binnen wilde. Kans verkeken.

Maar dan ontmoet hij haar ruim zestig jaar later opnieuw. Weliswaar herkent zij hem niet, daar lijkt het tenminste op, maar dat maakt voor Cordier niets uit. Het deert hem zelfs niet eens echt dat ze gaandeweg steeds minder deelneemt aan de activiteiten in het bejaardentehuis en uiteindelijk sterft. Ze is doorgedrongen tot de verbeelding van Cordier, die zich zijn eigen einde voorstelt. Misschien denken zijn vrienden van de petanquebaan nog eens aan hem terug, wellicht zullen ze hem zelfs herdenken in de kerk. ‘En als ze dan verenigd in het gewijde zwijgen op het kerkhof staan, kunnen ze opmerken dat het niet veel had gescheeld of dat mijn lichaam – een te vergeten fait divers – naast dat van Rosa Rozendaal zou zijn neergelaten, in wat men domweg noemt “de goedertieren aarde”.’