Fellini op het eerste gezicht

Er zijn van die iconische filmbeelden die op ieders netvlies gebrand staan. Vaak -en dat zal vast geen toeval zijn- draaien ze om een mooie vrouw. Denk aan Ursula Andress die in de eerste James Bond-film Dr. No in bikini uit de oceaan verrijst, aan Audrey Hepburn die in Breakfast at Tiffany's een ontbijtje nuttigt voor de etalage van de beroemde juwelier en aan Marilyn Monroe die in The Seven Year Itch dapper probeert om haar opwaaiende jurk in bedwang te houden. Een scène die in dit rijtje niet mag ontbreken is natuurlijk de duik in de Trevifontein van de hoogblonde, voluptueuze Anita Ekberg in La Dolce Vita, één van de vele meesterwerken van de Italiaanse regisseur Federico Fellini (1920-1993). Andere bekende titels van hem zijn o.a. La Strada, Amarcord, Il Casanova di Federico Fellini, Otto e mezzo, Roma en I Vitelloni. U kunt ze deze zomer allemaal gaan bekijken in filmmuseum EYE, dat een filmprogramma en een expositie wijdt aan Fellini.
Na Stanley Kubrick en onze eigen Johan van der Keuken is het nu namelijk de beurt aan deze markante Italiaanse filmmaker om in het zonnetje te worden gezet. Een begrijpelijke keuze van EYE. Fellini is zonder twijfel één van de bekendste regisseurs die Italië ooit heeft voortgebracht en niet zonder reden; als geen ander heeft hij zijn invloed laten gelden op de (naoorlogse) cinema -en niet alleen in zijn eigen land. Overal is men bekend met de term 'felliniaans', waarmee de unieke wereld die Fellini in zijn films heeft gecreëerd wordt aangeduid. Wie wel eens een film van de man heeft gezien begrijpt direct wat ik bedoel. Hij liet zich inspireren door zijn (jeugd)herinneringen, zijn obsessie met vrouwen en zijn dromen, die hij optekende in zijn zogenaamde Dromenboek. Het resultaat is een oeuvre waarin we een groteske afspiegeling van de samenleving voorgeschoteld krijgen.
Wat er gebeurt in een typische Fellini-film laat zich het best als volgt omschrijven: doorgaans is er een hoofdpersonage, dikwijls een alter ego van de de regisseur zelf, dat op een soort zoektocht gaat (naar de zin van het leven? naar inspiratie? naar verlossing?) en daarbij in aanraking komt met de meest kleurrijke figuren en in de meest bizarre situaties belandt. Een logische verhaallijn is vaak ver te zoeken, meestal gaat het om losse scènes die elkaar opvolgen. Taferelen waarin het onderscheid tussen droom en werkelijkheid vervaagt en waarin alles mogelijk is.
Nu verschilt het per film wel hoe extravagant (lees: raar) dat Fellini-universum eruit ziet. Ik kan me nog goed herinneren dat ik ooit, inmiddels al wat jaren geleden, tijdens het zappen per ongeluk in Fellini's Casanova (1976) belandde. Ik was toen nog niet bekend met zijn werk, maar werd wel meteen in het diepe gegooid. Ik zie de afstotelijke Casanova nog steeds voor me – een, zo zag ik later in, geweldige rol van Donald Sutherland – en de parade aan bonte karakters die voorbij kwam. De grime- en kostuumafdeling hadden zich in elk geval behoorlijk uitgeleefd, zoveel was me wel duidelijk. Ook bij Roma (1972), die ik kort daarna mocht aanschouwen, verbaasde ik me over de bizarre en surreële scènes. Best vermakelijk, maar ik kwam tot de conclusie dat ik de films van Fellini maar vreemd vond. Totdat ik La Strada (1958) zag, met de onvergetelijke boeienkoning Zampanò en de lieftallige Gelsomina, gespeeld door respectievelijk Anthony Quinn en Fellini's vrouw, de actrice Gulietta Masina.  Eindelijk een 'normale' film (voor zover Fellini die heeft gemaakt) met een verhaal en personages waar ik tenminste wat mee kon. Nog steeds felliniaans, maar net even wat realistischer. Ook het beroemde La Dolce Vita (1960) viel voor mij in die categorie. Vanaf dat moment begon ik me meer voor zijn werk te interesseren en nu ben ik inmiddels op het punt beland dat ik het hele Fellini-universum kan waarderen.
Als u dat ook kunt, of als u nog niet zo bekend bent met zijn oeuvre maar er wel nieuwsgierig naar bent, dan moet u zeker even naar EYE de komende tijd. Behalve de films kunt u ook een tentoonstelling bekijken die u rondleidt in de wondere wereld die Fellini heet. En in die wereld wordt u niet chronologisch op pad gestuurd, dat zou niet passen; volgens EYE betreedt de bezoeker een 'visueel laboratorium', waarin Fellini's eigen blik op de twintigste eeuw wordt gevolgd. Vier thema's komen aan bod: Populaire cultuur, Fellini aan het werk, De stad der vrouwen en Biografische verbeelding. Er schijnt een uitgezette route te zijn door dit doolhof, maar die was mij niet geheel duidelijk. Het maakt ook niet zoveel uit; gewoon de tijd nemen en heerlijk rond gaan dwalen door een veertig jaar filmgeschiedenis. Wist u dat Fellini dol was op strips en in zijn jonge jaren als tekenaar van spotprenten de kost verdiende? Of dat we dankzij zijn La Dolce Vita tegenwoordig de term 'paparazzi' gebruiken voor opdringerige fotografen? Ga naar Fellini The Exhibition en u leert de meester en zijn werk kennen.