Lang leve de vergrijzing!

De vergrijzing is één van de grootste uitdagingen van de komende eeuw. Stijgende zorgkosten, grote pensioenlasten, een steeds kleiner deel van de bevolking dat alle gepensioneerden moet onderhouden. We gaan een grote economische ramp tegemoet. Daarbij komen de generaties tegenover elkaar te staan. Dat is het beeld dat regelmatig wordt geschetst.

Laten we eerst eens kijken naar de zorgkosten. Zorgkosten zijn hoog in het laatste levensjaar. De zorgkosten in dat jaar zijn ongeveer even hoog als de zorgkosten in 15 normale jaren.[i] Als de normale zorgkosten in een jaar “x” bedragen, dan bedragen de zorgkosten in het laatste levensjaar dus 15x. De totale zorgkosten van iemand, die 70 jaar oud wordt bedraagt dan 84x (84=69+15). Per jaar is dat gemiddeld 1,2x (1,2=84/70). De totale zorgkosten van iemand, die 100 jaar wordt bedraagt volgens dezelfde berekening 114x (114=99+15). Per jaar is dat gemiddeld 1,14x (1,14=114/100). Mensen die 100 jaar oud worden hebben dus gemiddeld 5 procent minder zorgkosten per jaar dan mensen die 70 jaar oud worden. Hoe ouder we worden, hoe lager onze zorgkosten.

Hoeveel leert een mens in zijn leven? Als we kijken naar de ééndagsvlinder, dan zal het duidelijk zijn, dat de leerfase van het leven van dit dier aanzienlijk korter moet zijn dan de ene dag dat hij leeft. Als deze vlinder de gehele ochtend bezig zou zijn met leren en pas ’s middags productief wordt, dan is er niet veel tijd meer over om nog iets met de opgedane kennis te doen.

Een mens heeft gelukkig meer tijd tot zijn beschikking. De tijd, die de mens nodig heeft om te leren, is in de loop van de geschiedenis steeds langer geworden. In de vroege Middeleeuwen volstond het om als gezel een vak van een meester te leren. In het begin van de 20e eeuw nog kregen de meeste mensen niet meer onderwijs dan de Lagere School en moesten de rest leren in de praktijk. Maar naarmate de mens meer kennis vergaarde werd de leertijd steeds langer. Voor de meesten betekent dat tegenwoordig de Basisschool, Voortgezet Onderwijs en Beroeps- of Wetenschappelijk Onderwijs. En bovendien moet een mens tegenwoordig een leven lang leren, want je moet bijblijven bij de nieuwe ontwikkelingen. De wetenschap en de techniek schrijden nog steeds voort met grote stappen. In de toekomst zal de leertijd dus verder toenemen. De levensfase waarin kennis moet worden opgedaan wordt steeds langer. Als de mens niet ouder zou worden, dan blijft er steeds minder tijd over om de opgedane kennis in de praktijk te brengen, of om de bestaande kennis verder uit te breiden met nieuwe kennis. De productiviteit per menselijk leven zou dus afnemen en het innoverend vermogen van de mens zou ook afnemen om de simpele reden dat er steeds minder tijd overblijft om te produceren en te innoveren.

Als een mens veel kennis heeft opgedaan en een groot lerend vermogen heeft opgebouwd kunnen we met recht in economische zin spreken over menselijk “kapitaal”. Als die mens dan vervolgens overlijdt is dat een ontzettende kapitaalvernietiging. Immers, bij de volgende geboren mens moet je weer van voor af aan beginnen. Als je van die nieuw geboren mens een medisch specialist wilt maken, betekent dat een investering van 30 jaar aan opvoeding en onderwijs. In de Middeleeuwen zou de kans groot zijn geweest, dat de student overleed voordat hij was afgestudeerd.

Om de te leren kennis enigszins te beperken vindt er steeds meer specialisatie plaats. Hier zit echter een gevaar aan. Grote wetenschappelijke, technologische en sociale doorbraken vinden dikwijls plaats door verschillende disciplines met elkaar te verbinden. Om bijvoorbeeld een operatierobot te maken is kennis nodig van medische wetenschappen, werktuigbouwkunde en ICT. Dat kan door specialisten is al deze vakgebieden samen te laten werken. Maar ook dan is het nodig dat ze zich bepaalde essentiële kennis van elkaars vakgebied eigen maken om vooruitgang te boeken. In de toekomst zal het dus waarschijnlijk niet volstaan om specialist op één vakgebied te zijn, maar zullen er multi-specialisten zijn, die gedurende tientallen jaren een ongelooflijke hoeveelheid kennis en ervaring hebben opgebouwd. Ten opzichte van de huidige specialisten en wetenschappers zullen zij een veelvoud bezitten aan “kennis-kapitaal”.

In dit licht is het een economische noodzaak dat de leeftijd van de mens wordt verlengd. Als de wetenschap hier niet in mocht slagen, zou dit wel eens een belangrijke bottleneck kunnen zijn in de verdere ontwikkeling van wetenschap, techniek en maatschappij en daarmee de menselijke beschaving.

Lang leve de vergrijzing dus!     

Kees Pieters (1955) is wiskundig ingenieur. Hij heeft gewerkt voor de olie-industrie en de overheid in Operational Research en ICT. Hij is auteur van 'Het Westen 5x Failliet' (ISBN 9789461933690). www.hetwesten5xfailliet.nl

[i] http://www.nrcnext.nl/blog/2012/12/12/next-checkt-%E2%80%98tachtig-procent-van-de-zorgkosten-maak-je-in-het-laatste-half-jaar-van-je-leven%E2%80%99/