Jeugdwerkloosheid is het ergste niet

Over jeugdwerkloosheid horen we altijd dat die in Zuid-Europa zo hoog is. Vele jongeren wonen daar soms tot hun veertigste nog thuis bij hun ouders, en dat zal een van de redenen zijn waarom de bevolking in Italië zo sterk vergrijst. De Italianen hebben ook nog eens een van de hoogste levensverwachtingen ter wereld. Dat schiet voor de jongeren niet op, al hebben zij wel het vooruitzicht van een mooi lang leven. En als je dan ook nog weet dat ouders daar vaak een huis voor hun kinderen kopen, dicht bij mama in de buurt, mag je spreken van een warme familierelatie waarbij je lekker lang jong blijft. Een gerontocratie zoals in Italië vraagt (heel veel) geduld, maar als het systeem stabiel is weet je ook dat je ooit aan de beurt komt en nooit over je bestaanszekerheid hoeft in te zitten. Je ziet dit zelfs in het Italiaanse voetbal (toch een jongerenactiviteit bij uitstek) terug. Waar bij ons voetballers van rond de dertig al als afgeschreven gelden, trekken ze zich daar in Italië niks van aan. Een speler als Andrea Pirlo (35) maakt daar Juventus ('Juve' betekent jeugd, maar in Italië staat de club uit Turijn bekend als 'de Oude Dame') gewoon weer kampioen.

In de Nederlandse kweekvijver leven we in het andere uiterste en is het alles jeugdcultuur wat de klok slaat. Het zal verklaren waarom ook de jeugdwerkloosheid als een ernstig probleem wordt ervaren. Dat was in de jaren zeventig en tachtig ook al zo. Toen ik van de universiteit kwam, waren er helemaal geen banen en werd je linea recta naar de Sociale Dienst gestuurd. Zo'n uitkering was wel veel meer dan je daarvoor ooit had gehad. Maar na verloop van tijd belandde je toch in het arbeidsproces, scharrelde je op de een of andere manier een eigen inkomen bij elkaar en veranderde je alsnog in een soort werkbij, of je dat nu van plan was of niet. De onzichtbare hand van de arbeidsmarkt deed gewoon onverbiddelijk zijn werk. Tegenwoordig krijgen jongeren geen bijstandsuitkering meer, maar daar staat tegenover dat ze nog rijkere ouders hebben, met minder zijn (dus ook minder concurrentie) en straks sneller aan een baan zullen komen. Want dat is het mooie van jeugdwerkloosheid: die gaat met het ouder worden vanzelf voorbij. Vandaar dat hier door de beleidsmakers vijftig miljoen en een 'ambassadeur jeugdwerkloosheid' voor is uitgetrokken. Succes verzekerd.

Natuurlijk zitten er wel een paar specifieke nadelen aan jeugdwerkloosheid. Het is economisch nadelig en politiek explosief als mensen in de kracht van hun leven niets zitten te doen en de discipline missen van het arbeidsproces. Bij jonge mannen kan dat leiden tot radicalisering, onaangepast gedrag, drugs- en drankgebruik en (kleine) criminaliteit. Voor jonge vrouwen speelt dat minder, want die zijn niet alleen gedisciplineerder, maar liggen sowieso op allerlei terreinen beter in de markt (vooral ten opzichte van oudere vrouwen). Daar komt bij dat ongeschoold werk altijd conjunctuurgevoelig is. De echte tragiek is hier echter niet de jeugdwerkloosheid, maar de werkloosheid onder oudere mannen. Wie als ongeschoolde zijn spierkracht verliest, verliest meestal ook zijn werkkracht en legt het altijd af tegen jongeren. Wat jeugdwerkloosheid hier erg maakt is dat wie op jonge leeftijd geen werk vindt, het op latere leeftijd zeker kan schudden. Een gezin stichten is er dan niet bij, wat rest is een proletarisch scharrelbestaan en een (meestal) vroege dood.

Maar veruit de meeste jongeren volgen de een of andere opleiding, en de economie vraagt steeds minder om spierkracht en steeds meer om kennis. Daarbij leven we ook in een vrijetijdssamenleving die sinds de jaren zestig steeds uitbundiger vormen heeft aangenomen. Anders dan in de jaren zeventig en tachtig is er nu geen low budget-cultuur, maar dat laat vooral zien hoe rijk jongeren geworden zijn. Voor intelligente jongeren die anders willen leven dan hun ouders is een hoge jeugdwerkloosheid juist een feest. Het stelt ze in staat hun eigen manier van leven te ontdekken, met minder geld uit te komen, en de dingen te doen waar ze anders niet aan toekomen. Studeren bijvoorbeeld. Het hele idee om jonge mensen die nog weinig weten zo snel mogelijk klaar te stomen voor de arbeidsmarkt heb ik altijd kortzichtig gevonden. De jeugdwerkloosheid stelt jongeren in staat (of verplicht ze) alsnog een bredere belangstelling te kweken dan hun cv alleen.  En aangezien jongeren zich veel sneller aanpassen dan ouderen, ligt het ook voor de hand dat zij van de nood een deugd weten te maken. Een hoge jeugdwerkloosheid kan creatief uitpakken, en hoeft niet eens destructie te zijn omdat van human capital nog geen sprake was. Van destructie van menselijk kapitaal is pas sprake als hoogopgeleide specialisten op latere leeftijd werkloos worden en hun kennis als verouderd zien.

Dit is het echte risico dat iedereen bedreigt in een zich snel (en onvoorspelbaar) ontwikkelende kenniseconomie. Ouderen worden niet alleen weggeconcurreerd omdat hun spierkracht afneemt en jongeren altijd goedkoper en productiever zijn, maar ook omdat het moeilijker is om technologisch up to date te blijven. En de kennis die niet veroudert (en die vooral als 'algemene ontwikkeling' bekend staat) is op de arbeidsmarkt minder gevraagd omdat 'iedereen' dat in huis lijkt te hebben, desnoods via het internet, en vaak als nutteloos wordt gezien. Waar dat op uitdraait weet ik niet en het verleden leert dat de economie altijd wel weer aantrekt. Maar het lijkt me dat op een steeds flexibeler arbeidsmarkt die de oplossing van alle problemen heet te zijn juist ouderen (die toch al langer moeten gaan werken en hun leven korter zien worden) zich meer zorgen moeten maken. Wat ook de toekomst van jongeren is. Maar juist daarom is jeugdwerkloosheid nu niet het ergste. Werkloosheid op latere leeftijd is voor velen voor wie afschrijving dreigt (of al afgeschreven zijn) een veel groter en ernstiger probleem. Dat ondermijnt elke bestaanszekerheid. En daar kan een ambassadeur als Mirjam Sterk niet bij helpen.