Westers 'ietsisme' is een groter gevaar dan ISIS

Dat was mijn slotzin in het stuk 'Het weghonen van Obama is schadelijk', vorige week op de Dagelijkse Standaard. Het mag niet, jezelf citeren, maar ik doe het nu even toch om de draad weer op te pikken. De president heeft woensdag een rede gehouden waarin hij zijn strategie (beter: 'strategie') om aan de koppensnellers van ISIS het hoofd te bieden nader toelichtte. Eerlijk gezegd weet ik uit m'n hoofd niet meer precies wat hij allemaal heeft gezegd, behalve dat het ingewikkeld was. Amerika gaat de IS-jihadisten met luchtaanvallen bestrijden, niet alleen in Irak, maar ook in Syrië. Er komen geen 'boots on the ground'. Maar Obama neemt nu wel de leiding en nodigt andere landen uit om aan de coalitie deel te nemen.(Nederland zat daar tot de eigen verbijstering niet bij.) ISIS, eerder al door de president 'een kanker' genoemd, zal worden uitgeschakeld. Amerika gaat dat niet alleen doen, maar 'by proxy'. Daarbij worden de Koerden de frontsoldaten die op de grond het vuile werk gaan doen. Zelfs de pacifistische Duitsers hebben al toegezegd hen te gaan bewapenen. Het laat zien dat de westerse landen het erover eens zijn dat de verbazingwekkende territoriale opmars van de IS-jihadisten moet worden gestuit. In het stroomgebied van de Eufraat en de Tigris mag geen kalifaat ontstaan. Dat vinden ook de voornaamste partijen van de gevestigde (maar ter discussie staande) regionale orde.

Je kunt erover twisten of Obama, die overigens nog twee jaar heeft te gaan, hiermee afstapt van de legacy die hij graag wil nalaten. Ja, Barack wil ook Syrië bombarderen, wat hij vorig jaar niet heeft gedaan. Ja, daarmee steunt hij indirect Bashar al-Assad, die hij vorig jaar wilde bestraffen. Ja, hij begint toch een nieuwe militaire actie, waar hij is gekozen om oorlogen te beëindigen. Ja, het Witte Huis neemt de leiding, waar Obama zich eerst beperkte tot 'leading from behind'. Ja, hij heeft nog geen VN-mandaat voor acties in Syrië, waardoor hij er net als Bush in Irak alleen voor kan komen te staan en door allerlei bondgenoten een hak kan worden gezet. Daarmee trekt hij vijf keer de Rubicon over, maar we hebben al eerder gezien dat Obama in zulke gevallen soms halverwege terugzwemt. In het vloeiende strategische landschap van vandaag zijn de 'rode lijnen' minder rood dan vroeger. De Amerikaanse president dreigt bovendien steeds halfhartig met ingrijpen, liever zou hij het helemaal niet doen. Obama had zich zijn presidentschap heel anders voorgesteld. Maar de realiteit gebiedt hem zijn koers te verleggen en een weg te gaan waarin hij zelf niet echt gelooft. Obama was niet principieel tegen oorlog - de war on terror zette hij met drones voort - maar ze moeten wel smart zijn. De invasie in Irak was in zijn ogen 'stupid stuff' , niet noodzakelijk, maar een 'war of choice'. Die wil hij vermijden. De oorlog tegen ISIS heeft Obama zelf niet opgezocht, die wordt hem opgedrongen. Dus in die zin houdt hij woord.

Je kunt zeggen dat we deze week de Obama hebben gezien zoals we hem kennen. Ingewikkeld, wikkend, draaiend, wegend. Heel anders dan Bush, die vooral besluitvaardig was en vasthield aan een eenmaal ingeslagen koers. De huidige president is zich er zeer van bewust dat hij onder druk van de publieke opinie, die actie eist na de onthoofding van twee Amerikaanse journalisten (en vandaag van een Britse hulpverlener), 'iets' moet doen. Maar zo'n militair ingrijpen moet wel zo intelligent zijn dat Obama het kan uitleggen, meer aan zichzelf dan aan de buitenwereld. Daarmee is hij precies die in zichzelf verzonken pilaarheilige waarvoor zijn critici hem houden. Al is hij in al zijn complexe afwegingen ook zeer zichzelf. Obama is geen man van 'wie niet voor ons is, is tegen ons'. En inderdaad: zo simpel zit het Midden-Oosten niet in elkaar. Dus ook de strijd tegen de eenentwintigste-eeuwse barbaarsheid van ISIS niet.

Daardoor ontbreekt strategische helderheid, en dat zou je bij militair ingrijpen wel moeten hebben. Die helderheid gaan we van Obama niet krijgen. De vraag is ook waarom Amerika nu weer moet ingrijpen, terwijl er in de regio minimaal vier (en misschien wel zeven of acht) gevestigde staten zijn voor wie ISIS een grotere uitdaging is dan voor het Westen. Allereerst Irak en Syrië, de 'I' en 'S' van ISIS, al gelden zij nu ook als 'failed states'. Dan de regionale machten Turkije en Iran, van wie de Turken ISIS (soennitische opstandelingen tegen Assad) hebben gesteund en het sji'itische Iran aan de kant van het Ba'ath-bewind in Damascus staat. Turkije is NAVO-partner en levert op de achtergrond nog steeds hand- en spandiensten voor de jihadisten. Waarom zou Amerika dat toch al wordt gehaat dan voorop lopen in de strijd tegen ISIS? Voor Israël hoeft Amerika het ook niet te doen. Voor de Joodse staat is de Islamitische Staat in prioriteit de vierde of de vijfde dreiging (na Iran, Hamas, Hezbollah en Assad). Egypte heeft grotere zorgen, zoals het uitschakelen van de eigen moslimbroederschappen en Hamas in Gaza. De Saoedi's spelen hun vertrouwde dubbelrol. Alleen voor Jordanië is ISIS de grootste bedreiging. Net als voor de Koerden, die nog geen eigen staat hebben en nu hun 'strategische kans' krijgen.

Dat hele krachtenspel verklaart waarom de jihadisten aanvankelijk weinig in de weg is gelegd, tot ze Mosul innamen en de westerse publieke opinie gingen gekmaken. Onduidelijk is welke staten willen breken met de statenorde zoals die tijdens en na de Eerste Wereldoorlog is ontstaan en welke staten die willen behouden. En voor ons belangrijker: wat wil het Westen zelf? Ik zie niet in waarom het Westen voorop zou moeten gaan bij het opbreken van de statenorde die de koloniale Britten en de Fransen tijdens de Eerste Wereldoorlog op de achterkant van een sigarendoos hebben getekend en die in grote lijnen een eeuw heeft standgehouden. Zelfs de moderne Turkse Republiek van Kemal Atatürk kreeg daarin zijn plaats, net als na de Tweede Wereldoorlog Israël en oliekoninkrijken die voor hun overleven meer van het Westen afhankelijk zijn dan andersom. Wees voorzichtig met wat je in gang zet. Het redden van bedreigde christenen is nobel, maar die christenen zijn er al bijna niet meer. Steun aan Israël zou voor het Westen en zeker voor Europa een strategische prioriteit moeten zijn (al was het maar om zich niet langer door de eigen moslims te laten chanteren). Maar als het op het verdedigen van de Joodse staat aankomt, reageren Amerika en Europa verdeeld. Schenk daarover eens klare wijn. Daarna denken we verder over een heilige oorlog die de christelijke wereld al sinds de Middeleeuwen achter zich gelaten dacht te hebben en waar het verschrikkelijk benauwd voor is.

Daar komt nog iets bij. Sinds vorig jaar heeft Rusland in het Midden-Oosten weer een voet tussen de deur. Anders dan gehoopt, speelt Moskou geen constructieve rol, maar lijken de Russen weer als vanouds de spoiler te willen zijn. In alle conflicten in het Midden-Oosten zijn er voor Moskou eindeloos mogelijkheden om te stoken en het Westen er slecht te laten uitzien. Erger, we hebben dat al gezien in Irak en Afghanistan. Bedenk hoezeer het Midden-Oosten had kunnen opknappen als Moskou werkelijk had meegeholpen aan het ontwapenen en bewaken van Syrië en Iran. Maar liever houden de Russen al die conflicten gaande, om in Oost-Europa meer speelruimte te hebben. Met al die adders die steeds weer onder de woestijn in Syrië en Irak (het ISIS-territorium) vandaan zijn gekropen, is dacht ik een kritische herevaluatie van de rol van Poetin op z'n plaats. En wel met terugwerkende kracht. Wat was de rol van Rusland als 'strategische partner van het Westen' het afgelopen decennium nu precies?

Zolang er geen duidelijkheid bestaat over deze geopolitieke vraag, kan het Westen niet met een heldere strategie voor het Midden-Oosten komen en hangt ook de bestrijding van ISIS in de lucht. Dan blijft het in het 'ietsisme' van Obama steken en bestaat het risico dat de stuurloze westerse leiders worden meegezogen in een moeras waarin sinistere krachten de regie bepalen. De gevaarlijkste krachten zijn niet de IS-jihadisten, die met hun openbare terechtstellingen een spel voor de bühne spelen. Zij wekken doelbewust afschuw op bij de westerse publieke opinie. Hun onthoofdingen zijn per video en internet aan westerse leiders gericht, met de bedoeling dat ook zij hun hoofd verliezen. Virtueel zijn de jihadisten alomtegenwoordig, en in die zin ook supermodern, maar hun feitelijke macht wordt enorm overschat. Gevaarlijker zijn nog steeds de gevestigde staten, die klassiek hun verraderlijke spel spelen. Vlak daarbij Rusland niet uit. Het Kremlin is in gestook gespecialiseerd en steunde tijdens de Koude Oorlog allerlei antiwesterse terroristische groepen. Dus waarom geen jihadisten, een spel dat Ronald Reagan al speelde in Afghanistan, een ervaring die Vladimir Poetin beslist niet is vergeten.