Doorbreek gijzeling tussen banken en landen

De deelnemers uit dat panel heb ik eergisteren al aan de lezer voorgesteld, in het kort en in alfabetische volgorde waren dat Robin Fransman, Bernard ter Haar en Bas Jacobs. Het ging hier vooral over de vraag wat de oorzaken van de crisis zijn en wat we kunnen doen om dergelijke crises in de toekomst te voorkomen.

Iedereen heeft daarbij een eigen invalshoek. Jacobs legt het primaat van de verantwoordelijkheid bij het financiële stelsel: als de (Noord-Europese) banken niet zo roekeloos veel geld hadden uitgeleend aan de zuidelijke landen, dan was de crisis niet ontstaan; Fransman wijst op de 'moral hazard' voor beleggers, omdat die weten dat ze toch altijd gered worden door overheden (lees: de belastingbetaler) en volgens Ter Haar is het de schuld van het ontbreken van vertrouwen tussen overheden onderling en tussen overheden en de financiële sector. En ik zeg: jullie hebben allemaal (deels) gelijk. Maar ik wil er nog een element aan toevoegen, een aspect dat niet aan de orde is gekomen, maar dat in mijn ogen wezenlijk is voor een goed begrip van de problematiek: de enorme internationale verwevenheid van de financiële markten en de dominantie van partijen in Wall Street (en in mindere mate The City).

Grote zakenbanken als Goldman Sachs en JPMorgan hebben zoveel financiële 'vuurkracht' (of kunnen die vuurkracht via hedge funds onder hun beheer op de been brengen), dat Europese staten en Europese banken 'puppets on a string' zijn voor ze. Die dominantie los je niet op met bancaire regelgeving en toezicht; die vrije jongens van Wall Street (en The City) lachen die Europese beleidsmakers gewoon keihard in hun gezicht uit. De financiële sector is misschien wel de meest internationale sector die er momenteel bestaat en die voornamelijk bepaald wordt door Angelsaksisch recht, wat iets heel anders is dan 'Europees' recht. Let wel: ik pleit niet voor uitbreiding Internationaal recht, dat bemoeit zich al veel te veel met allerlei zaken, die veel beter op nationaal niveau afgehandeld kunnen worden. Maar het zou misschien niet zo onverstandig zijn als gekeken gaat worden of er geen mondiaal geldende wetgeving opgesteld kan worden die voorkomt dat speculatie met fancy financial products totaal uit de hand kan lopen, zoals is gebeurd in de VS met de hypotheken van o.a. Fanny Mae in 2007 en in de EU met de ongebreidelde financiering van landen.

Fransman sneed bovendien een ander zeer relevant punt aan: om die 'moral hazard' van beleggers te breken moeten banken gewoon failliet kunnen gaan. Dan zijn niet alleen de aandeelhouders de klos, maar ook de obligatiehouders. Jacobs bracht daar tegenin dat die obligatiehouders vast tijdig hun kwartjes elders zouden onderbrengen als er stront aan de knikker zou zijn bij een individuele bank, maar ik denk dat Fransman daar toch een terecht punt naar voren bracht. Ewald Engelen wees er vervolgens op, dat het Eigen Vermogen van banken omhoog moet, zodat er een steviger buffer is bij problemen. Daar heeft Engelen natuurlijk helemaal gelijk in, maar het probleem is dat het geld op is. De banken zijn zwak gekapitaliseerd, hebben nog altijd toxy assets op de balansen en het zal wel even duren voordat ze uit winstinhouding hun reserves hebben aangevuld. Hun aandeelhouders moeten tenslotte ook rendement halen (dividend).

Dat vraag ik mij ook weleens af. Eigenlijk moeten we concluderen dat onze zogenaamde politieke en financiële elite maar wat hebben gedaan. Beter gezegd: ze hebben niets gedaan. De banken treffen blaam door rücksichtloos (goedkoop) geld uit te lenen aan landen zonder zich rekenschap te geven of de economieën van die landen wel bij machte waren hoofdsom plus rente terug te betalen. De politici van die landen treft evenzeer blaam, omdat ze maar gewoon door zijn blijven lenen zonder zich af te vragen of het geld ooit wel terugbetaald kon worden en de EU treft blaam, omdat ze een muntunie -om politieke redenen- erdoor gejast hebben, terwijl elke economische expert vooraf kon aangeven (en heeft aangegeven) dat dit niet kon met zoveel divergente economieën. Maar de banken worden uit de wind gehouden en de belastingbetaler draait ervoor op. En dat gebeurt nog. Landen worden gegijzeld door de banken (en de financiële sector in het algemeen). Om hieraan een eind te maken dient die 'moral hazard' te worden doorbroken. Dijsselbloem heeft daar een beginnetje mee gemaakt met 'Cyprus', maar dat had natuurlijk al veel eerder moeten gebeuren. En veel massaler richting obligatiebeleggers (en niet naar kleinere particuliere spaarders).

Op een vraag van moderator Marcia Luyten of de Europese noodfondsen dan een redding kunnen bieden kwam ook al een gemêleerd beeld naar voren. Volgens Jacobs heeft een muntunie als de eurozone altijd een vorm van 'noodopvang' nodig, omdat er nu eenmaal sprake is van divergente economieën in combinatie met één rentebeleid en het ontbreken van wisselkoersen. Volgens Kees Vendrik is kwijtschelden taboe, omdat dit direct leidt tot default van banken (maar hij noemde de risico's niet, die de (Nederlandse) belastingbetaler loopt uit hoofde van de enorme hoeveelheid aan garantstellingen). De banken zijn gered met de noodfondsen en de 'lender of last resort' is niet de ECB, maar dat zijn wij, de belastingbetaler. En datzelfde geldt voor het ESM, ook daar is de belastingbetaler the lender of last resort. Hoezo worden de banken aangepakt? De vorderingen van de banken op de zwakke eurolanden zijn intussen voor tweederde overgenomen door de lidstaten, en dus de belastingbetaler. Dat wil zeggen: door de Noord-Europese belastingbetaler. Dat u het even weet. Maar volgens de groenlinkse rekenmeester moeten we gewoon solidair zijn met de andere Europese familieleden (want anders gaat het licht uit in Europa). Volgens Vendrik was de Maastrichtse weeffout niet de one-size-fits-all eenheidmunt, maar het onbreken van die 'solidariteitsparagraaf'. Wel, zo zou ik tegen Vendrik willen zeggen: als dat toen op tafel had gelegen waren er nooit handtekeningen onder dat Verdrag gezet. Zo marcheert het in de EU: stapje-voor-stapje. Ik ben het dan ook helemaal eens met Ewald Engelen waar hij zegt zich in hoge mate op te kunnen winden over degenen die ons land zo sneaky in de eurofuik hebben geloodst. Zó sneaky dat ons nu een 'duivels dilemma' rest.

De Europese beleidsmakers denken nu dat dit soort wantoestanden, want iets anders kan het onmogelijk genoemd worden, opgelost kan worden met een bankenunie, toezicht en een potje geld (het Europees resolutie mechanisme) van € 55 miljard, op te bouwen in tien jaar vanaf 2016. Dat is lachwekkend. Men heeft werkelijk geen idee 'what's going on' of andersgezegd: men durft niet in te grijpen in de financiële sector (die bovendien voornamelijk buiten de eurozone bepaald wordt). Men heeft ten koste van de belastingbetaler (en ten gunste van de banken) tijd gekocht, waar hard ingegrepen had moeten worden. Maar men wist het niet en men weet het nu nog niet. En inderdaad, 'devalueren is geen feest' om de woorden van Bernard ter Haar aan te halen. Maar met monetaire devaluatie alléén kom je er ook niet (binnen het euro-pact is monetaire devaluatie overigens onmogelijk). Men had natuurlijk direct het beproefde IMF-trouble shooting recept moeten toepassen: monetaire devaluatie; doorvoeren van noodzakelijke hervormingen (publiek én privaat); terugbrengen staatsschulden naar een houdbaar niveau en een slimme manier om de bankensector te herkapitaliseren. Slim in de zin dat het de belastingbetaler geen geld kost. Alleen al de redding van enkele Nederlandse banken heeft de belastingbetaler € 125 miljard gekost. Werkelijk ongekend.

Overigens stipte Ter Haar nog wel een ander interessant puntje aan: met het verdwijnen van de poppetjes van Maastricht is ook het oorspronkelijke Europese gedachtengoed verdwenen. Als ik dat verneem uit de mond van een van de architecten van dat verdrag, dan roept dat bij mij wel meteen de gedachte op: het is daar in Brussel één groot opportunisme wat de klok slaat. Men doet maar wat, er zit geen enkele gestructureerde gedachte achter. Ook daarom wordt het niks met die federale unie. In mijn optiek moet de 'no bail out' clausule juist in ere hersteld worden en ligt de uiteindelijke structurele oplossing in de zelfredzaamheid van elk individueel euroland. In geen enkele familie wordt het geaccepteerd dat het éne lid tot in lengte van dagen betaalt voor het andere. Solidariteit kent zijn grenzen (over moral hazards gesproken). Dan kan ook de ECB terug zijn hok in en doen waarvoor het instituut in het leven is geroepen: bewaken prijsstabiliteit. Griekenland werd en wordt tegen beter weten in erbij gehouden vanwege geo-politieke redenen, terwijl iedereen weet dat het land niet in de unie thuishoort en honderd keer failliet is, ook al verlengen we voor de zoveelste keer de looptijden of verlagen we voor de zoveelste keer de rente. Fransman verbaasde zich er over, dat we alles 'flexibiliseren': de pensioenen, de lonen, het arbeidsrecht, maar niet de schulden. Daar heeft hij een punt natuurlijk. Er is geen oplossing zónder (gedeeltelijke) kwijtschelding van de Europese schuldenberg.

Maar het aardige is, dat we al een innovatieve oplossing op de plank hebben liggen, die alle problemen adresseert: The Matheo Solution. Van Nederlandse makelij nog wel. Wat mij betreft wordt de ontwerper ervan, André ten Dam, voorgedragen voor de Nobelprijs Economie, want hij levert daarmee ook een echt innovatieve bijdrage aan de ontwikkeling van de internationale economische wetenschap.