Het verschil tussen Fortuyn en Wilders

Geert Wilders voorkomt juist geweld, aldus Mat Herben vanochtend op de Dagelijkse Standaard. Een redenering om bij stil te staan, want hij komt van de man die als geen ander thuis is in het gedachtegoed van Pim Fortuyn en zelf een tot nu toe veel te weinig gewaardeerde deëscalerende rol heeft gespeeld toen de vaderlandse politiek zich na de moord op Pim in een shock bevond en de natie in een lynchstemming verkeerde. Wim Kok en Ad Melkert werden in die dagen voor 'moordenaars' uitgemaakt en er kwam een enorme woede aan de oppervlakte. Die is toen door de LPF, zelf een zooitje ongeregeld, onder leiding van Mat Herben gekanaliseerd. Als Mat nu gezegd had dat hijzelf met zijn rustige optreden in 2002 geweld had voorkomen, was ik het onmiddellijk met hem eens geweest. Maar daar is hij te bescheiden voor.

Voor zijn stelling hanteert Herben de theorie van de uitlaatklep. De kans is veel groter dat er geweld uitbreekt als burgers monddood worden gemaakt in een klimaat van verstikkende politieke correctheid. Dat klinkt plausibel, maar brave burgers gaan niet gauw over tot geweld (daar zijn het eerzame burgers voor), en voor zover er in de jaren van politieke correctheid in Nederland geweld plaatsvond, kwam dat van activistisch links, dat in het debat juist het hoogste woord voerde. Heel langzaam is het klimaat gekanteld, eerst door Frits Bolkestein, die als heer van stand allerlei taboes aan de orde stelde (en meteen voor 'populist' werd uitgemaakt), en later in versnel tempo tijdens de burgerrevolte van Fortuyn. Sindsdien is de geest uit de fles, en die komt er niet meer in. Je zou ook kunnen zeggen dat het Hollandse burgerconformisme veel assertiever is geworden. Maar wie conformering eist (wat de politiek correcten in de jaren tachtig en negentig op hun manier ook eisten), komt vroeg of laat van een koude kermis thuis. Het is dus heel goed mogelijk dat er nog veel meer ongenoegen broeit (bijvoorbeeld onder nedermoslims, maar daar niet alleen) waar we nog geen weet van hebben omdat het nog niet tot uitbarsting is gekomen. Tot 2001 dacht de polderelite ook dat de mensen tevreden waren, wat door elk opinieonderzoek werd bevestigd.

Toch zou je denken dat als de theorie van de uitlaatklep klopt er al heel wat stoom moet zijn afgeblazen. De LPF kwam immers in de regering, het publiek debat ging over weinig anders dan integratie, immigratie en de islam, en Wilders is nu zelfs officieel gedoogpartner van een rechtse minderheidsregering (die al langer zit dan het eerste kabinet met de LPF in 2002). Maar ik heb niet de indruk dat de boosheid is afgenomen. Integendeel, het politiek klimaat is verder gepolariseerd, en ook bij het debat dat na de aanslagen in Noorwegen over de positie van Wilders is uitgebroken nemen velen weer de bekende stellingen in. De PVV-aanhang wil van enige verantwoordelijkheid niks weten, dat is alleen maar hetze van de linkse media en rare intellectuelen om Geert zwart te maken. En Mat Herben neemt Geert tegen de aantijgingen in bescherming, door de zaak om te draaien en te stellen dat Wilders juist geweld voorkomt - waarmee hij indirect wel een relatie legt, want wie geweld kan voorkomen kan het ook aanmoedigen.

Voorkomt Wilders geweld? Naar mijn mening is er een belangrijk verschil tussen Fortuyn, die indertijd belangrijke thema's aansneed en origineel en controversieel denkwerk leverde, en Wilders, die meer als politieke buikspreker optreed en door anderen (Bolkestein, Fortuyn, Ayaan Hirsi Ali en allerlei islamcritici) is geïnspireerd. In zijn taboedoorbrekende optreden had Fortuyn, mede vanwege zijn ostentatieve homoseksualiteit, iets ontwapenends dat ook links aansprak (Pim was marxist geweest en kende de linkse circuits). De manier waarop hij de vloer aanveegde met Melkert en Dijkstal werd algemeen als een prestatie gewaardeerd. Dat Pim vermoord werd door een linkse dierenactivist laat echter zien hoe verhit de gemoederen ook toen al waren. Het toont tevens hoe moedig hij was door deze geweldstemming onder het taartende activistenvolk te trotseren.

Dat laatste zou je ook van Wilders, die met bodyguards over straat moet en tegen wie fatwa's zijn uitgesproken, kunnen zeggen. Zijn moed valt niet te loochenen. Maar waar Fortuyn iets speels had (een echte babyboomer), is Wilders hard en meedogenloos. En hij treitert, maakt mensen gek, haalt ze het bloed onder de nagels vandaan, en doet er steeds weer een schepje bovenop, en bespeelt ondertussen de verongelijktheid onder zijn aanhang, die zich helemaal met Geert de vervolgde identificeert. Er wordt gezegd dat Geert zich gematigd heeft sinds hij gedoogpartner van een echt kabinet is. Ik zie het niet en zelf beweert hij ook 'dezelfde' te zijn gebleven. In de opiniepeilingen houdt hij stand, terwijl volgens de uitlaatkleptheorie de onvrede zou moeten afnemen en dus ook de aanhang voor Geert. De boze burgers kunnen nu er eindelijk naar ze geluisterd wordt weer terugkeren naar CDA en VVD, waar allemaal brave burgermannen van het type Mat Herben zitten. Maar dat gebeurt niet, de kwaadheid houdt aan. En Wilders deëscaleert niet, maar treitert door. In die stijl van politiek bedrijven doet hij denken aan de Likoed (één van zijn inspiratiebronnen), die in het ommuurde Israël onder heel andere omstandigheden en dreigingen opereert en 'verzoeningsgezinde' mensen het bloed onder de nagels vandaan kan halen. Dat zwaaien met de Israëlische vlag in de gezichten van tegenstanders (de islam), wat Martin Bosma en Wilders doen, is gevaarlijk en belooft ook voor joden weinig goeds, want Nederland is Israël niet. Maar Israël is hier wel een splijtzwam, een thema waarover je ruzie met je vrienden aan de keukentafel kunt krijgen, net als over de islam en de PVV. En Wilders mag dan niet tot geweld oproepen (hij zegt het te verafschuwen), maar hij zuigt wel door en maakt mensen boos, ook mensen die voorheen helemaal niet boos waren. In Nederland is nu iedereen boos op iedereen, en die boosheid was er in de politiek correcte jaren niet of bleef onder de oppervlakte. Wilders weet dat als geen ander, maar juist op dit punt hangt hij de vermoorde onschuld uit, wat de gevestigde politiek frustreert en zijn aanhang pleziert. Het is ziekmakend, en wie er nog niet ziek van is, gaat dat nog worden.