Het totalitaire zelfredzaamheidsdenken

In Nederland worden we van de wieg tot het graf verzorgd. Althans, dat denken we. Maar het geld is op en de overheid moet wat nieuws verzinnen. Zo is de zelfredzame burger ontdekt. Zelfredzaamheid wil de burger ook graag zelf, want wie wil er nu afhankelijk zijn? En het is helemaal niet gek als de burger wat terugdoet voor al die investeringen die voor zijn emancipatie (het nieuwe woord heet burgerkracht) zijn gedaan. Of zoiets.

We zien deze filosofie al jaren in het onderwijs. Daar heet het dat de creativiteit van leerlingen moet worden gestimuleerd en is er voor de leerkrachten hoogstens een begeleidende functie. Je zou denken dat er inmiddels leergeld is betaald voor het fiasco van het studiehuis en het 'leren leren', maar ook dat leergeld is blijkbaar op. Nu is er weer kamerbreed enthousiasme voor de zogheten iPadscholen of Steve Jobsscholen, waar kinderen van vier tot twaalf (de leeftijd waarin je leert lezen, schrijven en rekenen) aan nieuwe onderwijsexperimenten worden blootgesteld. Ere wie ere toekomt: alleen het PVV-kamerlid Harm Beertema, zelf een onderwijsman, heeft bedenkingen. Frank Verhoef schreef daar gisteren op de Dagelijkse Standaard een mooi stuk over. Het gaat hier overigens niet om een ontwikkeling van vandaag of gisteren. We zijn inmiddels allemaal in meerdere of mindere mate producten van het Mammoetdenken dat in het onderwijs al in de jaren zestig zijn intrede deed. Het verwerven van parate feitenkennis werd daarbij als 'dom stampwerk' afgedaan en het opdoen van vaardigheden en inzicht hadden prioriteit. Spelling en grammatica zijn bijzaak, mondigheid staat boven taalbeheersing. Dit is zo goed gelukt, dat het ook voor mensen op leidinggevende posities steeds moeilijker is geworden om onzin nog als onzin te herkennen. Misschien is het daar wel het allerergste, want bij alle verhalen over zelfredzaamheid en kritisch burgerschap praat men daar elkaar het liefste na. Want managers en bestuurders die niet begrepen hebben dat we in een wereld van verandering leven, en dat daarom ook de overheid op de schop moet, zijn niet van vandaag en al helemaal toegesneden op de uitdagingen van de eenentwintigste eeuw. Of zoiets.

Een mooi voorbeeld daarvan viel gisteren in de Volkskrant te lezen bij Martin Sommer. Hij was naar Zwolle geweest, naar een bijeenkomst van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), die zich volgens voorzitter Annemarie Jorritsma moeten opmaken voor een 'nieuw avontuur' en zich over vijf jaar mogelijk zelf niet meer herkennen. Het gaat allemaal anders worden in het kader van het nieuwe zorgakkoord en de nieuwe zorgfilosofie, die meer een beroep gaat doen op de zelfredzaamheid van burgers en op de hulp van familie, buren, naasten en bekenden. Daarbij moeten de gemeenten, want 'dichtbij de mensen', het voortouw gaan nemen. En de zorgambtenaar zit straks niet meer op kantoor, maar komt bij je thuis, om je zorghulp te komen bespreken. Jorritsma sprak van 'zeventien miljoen ambtenaren', want ambtenaar worden we allemaal. In naam van de zelfhulp en de burgerkracht. Of zoiets.

Wat bij al deze beleidsrevoluties opvalt, is hoeveel VVD erin zit. Ook nu weer met Annemarie Jorritsma, zo'n opgewekt VVD-multitalent dat overal en altijd multitaskend kan worden ingezet. Van Den Haag tot Almere. Dat zal komen doordat in liberale kring het enthousiasme over de terugtredende overheid en de zelfredzame burger van oudsher het grootst is. Herinneren wij ons Erica Terpstra nog? Eén en al schouders eronder, positief en enthousiast. Dat was nog uit de tijd dat het niet opkon in de zorg. Met de zelfredzaamheid heeft de zorgwereld een nieuwe financieringsbron ontdekt, want er gaan straks echt niet minder middelen naar de zorg, maar het is de bedoeling dat u zelf veel meer dan u nu doet de rekening gaat betalen. En dat u meedoet met het geheel, want ook op uw burgerzin en burgerkracht wordt een beroep gedaan als uw buurman een hulpvraag heeft geformuleerd. Dat mevrouw Jorritsma gekscherend van 'zeventien miljoen ambtenaren' spreekt (leuk, joh!) was inderdaad de uiterste doordenking van het nieuwe burgerkrachtdenken van de overheid. Maar echt zorgwekkend is dat er niemand bij de liberalen opstaat om de eigen VVD-coryfee erop te wijzen dat dit het toppunt van bemoeizucht is - het tegendeel van zelfredzaamheid en de voorbode van een totalitaire nachtmerrie. Maar misschien denken ze bij de VVD dat zorgwekkend iets met zorg heeft te maken en kosten bespaart en een deel van de oplossing is. Of zoiets.

In elk geval bewijst het dat het ook op de gestroomlijnde bijeenkomsten van de VNG praktisch onmogelijk geworden is om onzin nog als onzin te herkennen. Ook de liberale gemeente denkt vrolijk met andere gemeenten mee. Die situatie is niet eens zorgwekkend meer, maar veel erger. Er wordt daar, net als door de bestuurders die de afgelopen veertig jaar voor een permanente onderwijsperestrojka hebben gezorgd, in naam van de zelfredzaamheid en de eenentwintigste eeuw alleen nog gekletst. Van de wieg tot het graf.