Het nieuwe flexibele antwoord van de NAVO

Dat de Deense NAVO-chef de bijeenkomst reeds bij het begin als 'historisch' betitelde, en daarmee niet alleen ver voor de troepen, maar ook ver op de historici vooruit liep, was begrijpelijk. Niemand had nog maar een half jaar geleden voorzien dat Vladimir Poetin de Krim zou inlijven en met zijn intimidatiepolitiek tegenover Oekraïne ook de hele veiligheidsstructuur in Europa zou uitdagen. Daar komt de opmars van de jihadisten van ISIS nog bovenop. Beide ontwikkelingen vinden weliswaar buiten het verdragsgebied plaats, maar van het Atlantisch Bondgenootschap wordt een antwoord verwacht. Een antwoord dat niet anders dan flexibel kan zijn, maar dan wel heel anders dan de strategie van de flexible response uit de Koude Oorlog. Toen moest de Sovjet-Unie in het onzekere worden gelaten of en wanneer de NAVO tot de inzet van kernwapens zou overgaan. Nu weten de Russen al dat het Westen over Oekraïne zeker geen oorlog gaat voeren, maar Poetin moet wel aan het verstand worden gebracht dat hem een keur van strafmaatregelen wacht als hij verder gaat met zijn destabilisatiepolitiek. Wat lastig genoeg is, want tegen de 'groene mannetjes' die de Krim hebben ingenomen is het moeilijk vechten en Moskou ontkent domweg elke interventie in Oekraïne. Of geeft anderen de schuld. De 'fascisten in Kiev', of de EU, of de NAVO die volgens Moskou tegen alle afspraken (van twintig jaar geleden) in naar de grenzen van Rusland is opgeschoven. Een NAVO die een slapend bestaan leidde, maar dankzij Poetin weer tot leven is gewekt.

NAVO-chef Rasmussen versterkt dat beeld van een tot voor kort wat suffige organisatie door de top in Wales bij voorbaat tot een van de belangrijkste in de Atlantische geschiedenis te bombarderen. Alsof de NAVO, die tijdens de Koude Oorlog geen schot had gelost, in de jaren negentig niet twee oorlogen op de Balkan heeft gevoerd, waarbij het tijdens de laatste dagen van de Kosovo-oorlog - waar het Kremlin tegen was en achter het Servische broedervolk stond - bijna tot een confrontatie met de Russen kwam. Met diezelfde Russen was in 1997 een aparte strategische deal gesloten, ook niet onbelangrijk. Zoals de uitbreiding naar Oost-Europa in 1999 en later in 2004 een gevaarlijk machtsvacuüm opvulde en een bijna geruisloze bijdrage leverde aan de Europese stabiliteit. Wapenfeiten waarmee de NAVO met opzet nooit echt te koop liep, om de Russen niet te veel aan het verlies van hun Sovjetimperium te herinneren. En over visie gesproken: halverwege de jaren negentig voorspelde de toenmalige secretaris-generaal Willy Claes al dat de islam weleens de grootste vijand van het Westen kon worden. De Belgische socialist was maar kort NAVO-chef, en moest na een jaar aftreden vanwege een helikopterschandaal. Zeg niet dat ze op het NAVO-hoofdkwartier niet hebben opgelet, er werd in Brussel al over mogelijke vijanden nagedacht toen Mohammed Atta c.s. nog op vliegcursus moesten.

Ook de NAVO-top in Boekarest in maart 2008 zou ik niet willen vergeten. Daar blokkeerden Duitsland en Frankrijk een lidmaatschap van Georgië en Oekraïne, opnieuw om Moskou niet voor het hoofd te stoten. Wat de Russen overigens niet verhinderde om die zomer aan de vooravond van de Olympische Spelen in Beijing de Kaukasus over te trekken en de jonge president Micheil Saakasjvili een lesje te leren. De pro-westerse president zou 'te ver' zijn gegaan met het uitdagen van Moskou en zag een deel van zijn  land bezet worden. Dankzij bemiddeling van de Franse president Nicolas Sarkozy kwam het tot een vergelijk waarbij de inname van de hoofdstad Tbilisi werd voorkomen, waardoor er nu door Georgië een 'rode lijn' loopt die Poetin niet mag overschrijden en die de NAVO niet kan en hoeft te verdedigen (want geen verdragsgebied).

Het vermoeden bestaat dat het Westen met zo'n uitkomst voor Oekraïne best zou kunnen leven. De Krim en Oostelijk Oekraïne worden al als verloren beschouwd. Weliswaar was de Oekraïens president Petro Porosjenko in Wales aanwezig (Poetin niet, al hing zijn schaduw overal), en mag het Oekraïense leger ook op westerse steun rekenen, maar het NAVO-lidmaatschap zit er voor Kiev niet in. In Wales ging het er om de nieuwe Oost-Europese leden zekerheid te bieden, te beginnen bij de Baltische republieken die zich met al die Russische minderheden binnen hun grenzen het meest bedreigd voelen. Ter geruststelling bracht Barack Obama een bezoek aan Tallinn, de hoofdstad van Estland. Ook komt er een snel inzetbare eenheid, en het is de bedoeling is dat de NAVO troepen in het Balticum stationeert. Aan de grens met Rusland dus. De hoop is dat het niet echt tot een gewapende confrontatie zal komen, omdat Moskou bij het intimideren van Oekraïne nu al vooral voor niet-militaire middelen kiest. Dat wil zeggen: er wordt vooral psychologische oorlogsvoering bedreven, vol propaganda en desinformatie, en af en toe bezetten Moskou-vriendelijke separatisten een gemeentehuis of een politiebureau.

Ik denk dat het nog te vroeg is om de betekenis van de NAVO-top in Wales vast te stellen. Als een start van morele herbewapening was het een succes. Het Bondgenootschap trad opvallend gesloten op, waarbij Duitsland en Frankrijk in het Atlantische gelid stonden. Dat is weleens anders (Irak!) geweest. Vooral de bondsregering ziet heel goed dat Poetin bezig is alle vertrouwensafspraken waarin de laatste veertig jaar is geïnvesteerd (de Ostpolitik dateert al van de vroege jaren zeventig) op te blazen. Dat ondanks alle Putinversteher (onder wie de oud-kanseliers Helmut Schmidt, Gerhard Schröder en zelfs Helmut Kohl). Maar er blijft genoeg strategische onzekerheid over waarmee Moskou voor tweespalt kan zorgen. Dat betreft niet alleen Oekraïne en andere delen van het beoogde Novorossiya, maar ook het Midden-Oosten. Het idee is dat de NAVO de Russen ooit nog nodig kan hebben in de strijd tegen het moslimterrorisme, waardoor in Wales niet alle deuren naar Moskou zijn dichtgegooid. Dat laatste was toch al niet te verwachten, maar het idee dat de islam een veel urgenter en gevaarlijker tegenstander voor het Westen is dan Moskou, bleef ook in Wales hangen. 

Is dat wel zo? Wie het doet voorkomen dat de Russen 'ooit' nodig kunnen zijn in de strijd tegen de jihadisten, wekt zelf al de indruk het niet zo nauw te nemen met het begrip urgent. De dreiging van ISIS is nu, zoals de Russen ook nu aan de poorten van Donetsk rammelen en binnen twee weken in Lviv (aan de grens met Polen) kunnen staan. Poetin heeft zelfs al gedreigd richting Finland, waar weinig moslims zitten. Dat helpt niet echt in de strijd tegen het moslimterrorisme. Over de rol van NAVO-bondgenoot Turkije is in Wales weinig vernomen, maar Recep Tayyip Erdogan (de Turkse premier die nu zichzelf als president is opgevolgd) heeft een eigen speciale relatie met Poetin. Beide heren hebben eenzelfde leiderschapsstijl en houden er grote geopolitieke ambities op na, waarbij ze elkaar in de wielen kunnen rijden (in de Zwarte Zee, de Bosporus, de Kaukasus en Centraal-Azië), maar óók kunnen helpen. Werken de Turken aan de economische sancties tegen Poetin mee? Of gaan ze die net zo ondermijnen als ze ooit met het sanctieregime tegen Saddam Hoessein hebben gedaan? Hoe zit het met de Turkse rol in Syrië en de verkapte steun aan ISIS? Het zijn maar wat vraagjes, waar ze in Wales geen antwoord op hebben willen geven. Logisch, alle NAVO-partners bevinden zich nog in een heroriënteringsfase, waarbij de nieuwe bondgenoten van vandaag (zoals de Koerden) de lastpakken van morgen kunnen zijn.

Wat dat betreft vermoed ik dat de volgende NAVO-top nog historischer zal zijn dan die in Wales. Die staat gepland voor 2016, in Warschau, waar in 1955 het oude vertrouwde Warschaupact werd opgericht. Gevoel voor symboliek hebben ze wel, bij de NAVO. Dat zal ook nodig zijn, om alle leden bij de les te houden en helderheid te scheppen over wie de voornaamste uitdager is. (Volgens mij de diplomatieke ordeverstoorder Poetin, die formeel nog steeds strategisch partner is.) Morele herbewapening is een begin; de nieuwe strategie van het flexibele antwoord, die ook weer niet te flexibel mag zijn, moet nog komen.