Het magisch realisme van François Ozon

In de wereld van film is er maar een select groepje regisseurs van wie de naam belangrijker is dan het onderwerp van de film of de beoogde sterrencast. Daarbij kan gedacht worden aan iconen als Alfred Hitchcock, Steven Spielberg en Tim Burton. Veelal betreft het Amerikaanse regisseurs, wat gezien de grootte van de Amerikaanse filmindustrie niet verwonderlijk is. Het moge bekend zijn dat de Franse cinematografie, als één van de weinige Europese landen, nog steeds een (beperkt) stempel drukt op de mondiale filmindustrie. En binnen die Franse filmwereld lijkt er maar één cineast van wie menig film vol verwachting tegemoet wordt getreden: François Ozon.

Met het voyeuristische en hilarische Sitcom (1998) brak François Ozon (1967) zowel bij het publiek als bij de critici door. Zijn faam in zowel Franrijk, als Europa, als daarbuiten werd vooral gevestigd door 8 Femmes (2002) en Swimming Pool (2003). 8 Femmes is een muzikale klucht met donkere ondertoon waarmee Ozon het publiek bewust op een verkeerd been zet. Wat aandoet als een joviale murder mystery is in werkelijkheid een bijtend commentaar op de menselijke natuur. Eenzelfde soort thematiek doet zich voor in het thrillerachtige Swimming Pool waarin een Britse misdaadschrijfster rust zoekt in het vakantiehuis van haar uitgever om haar volgende boek te kunnen schrijven, maar onverwacht geconfronteerd wordt met zijn losbandige dochter. Feit en fictie lopen daarbij door elkaar en aan het einde van de film is niet compleet duidelijk welke gebeurtenissen zich nu wel en niet hebben afgespeeld in Zuid-Frankrijk.

Het aansprekende van het werk van Ozon is dat iedere film van zijn hand, hoe onderscheidend het onderwerp ook, een gelaagdheid kent die getypeerd zou kunnen worden als magisch realisme. Gelijk de gelijknamige stroming in de kunst betreft het voorstellingen die waar kunnen zijn, maar niet per se waarschijnlijk. Ozon speelt bewust met zijn publiek en laat altijd gissen naar zijn beweegredenen en de waarheid achter de beelden. Het prachtige en tragische Sous le sable (2000) is daar een goed voorbeeld van. We volgen een vrouw wiens man tijdens het zwemmen in de zee vermist is geraakt en volgen haar in haar leven na deze dramatische gebeurtenis waarbij telkens de vraag naar voren komt of haar man misschien toch nog in leven is.

Typisch voor Ozon is ook de vaak terugkerende thematiek van homoseksualiteit, die overigens nooit als een 'kwestie' wordt gepresenteerd, laat staan een worsteling. Of het nu de lesbische zoen is tussen Catherine Deneuve en Fanny Ardant in 8 Femmes of de geaardheid van de jonge hoofdpersoon die stervende is aan kanker in Le temps qui reste: homoseksualiteit is een fact of life waarmee hij uiteindelijk de ware acceptatie representeert.

Opvallend is verder aan het werk van Ozon dat hij de grote acteurs en actrices uit de Franse filmwereld langdurig aan zich weet te binden. Verschillende Franse toppers komen terug in meerdere van zijn films: Catherine Deneuve (8 Femmes, Potiche), Charlotte Rampling (Swimming Pool, Sous le Sable en Angel) en Ludivine Sagnier (Swimming Pool, 8 Femmes en Gouttes d’eau sur pierres brûlantes). Een relatie die lijkt op die van Tim Burton en zijn vaste stal van acteertoppers.

Zijn nieuwste (recent op DVD verschenen) film Dans la Maison is, na het wat tegenvallende Potiche, in veel opzichten weer een echte Ozon-film. De film draait om de relatie tussen leraar Frans Germain (gespeeld door Fabrice Luchini) en diens leerling Claude Garcia (gespeeld door Ernst Umhauer). De facinatie van Germain start bij het lezen van een opstel van Claude waarin hij diens weekend op bijna literaire wijze beschrijft en tegelijkertijd een voyeuristisch inkijkje geeft in het huis (‘Dans la Maison’!) van klasgenoot Rapha die door Claude wordt bijgestaan in zijn moeite met wiskunde. Germain’s voyeurisme gekoppeld met het enthousiasme over een leerling die – in tegenstelling tot de meeste anderen – wel kan schrijven, zorgen ervoor dat hij Claude op sleeptouw neemt en hem motiveert zijn schrijftalent verder te ontwikkelen door over de gebeurtenissen te schrijven in de familie en het huis van Rapha. Vanaf de zijlijn leest de vrouw van de leraar, de weinig succesvolle galeriehoudster Jeanne Germain (gespeeld door de altijd soevereine Kristin Scott Thomas), mee terwijl Rapha en zijn ouders lijdend voorwerp zijn. De fascinatie van Germain/Claude wordt intussen steeds ongezonder en kan uiteraard niet zonder gevolgen blijven.

Ook in deze film komt het magisch realisme van Ozon weer om de hoek kijken. De film zou volstrekt realistisch kunnen zijn, maar toch is het allemaal zeer onwaarschijnlijk en daarom zo fascinerend. Daarbij helpt de uitstekende filmmuziek van Philippe Rombi trouwens enorm. Hoe vermakelijk deze Ozon ook is, Dans la Maison behoort niet tot zijn absolute topfilms. Dit komt met name door het einde dat een beetje wegloopt en niet helemaal bevredigt. Verder is ook opvallend dat de groots aangekondigde eerste samenwerking tussen Ozon en Kristin Scott Thomas niet aan de verwachtingen voldoet. Dat komt niet door de prestaties van Scott Thomas, maar door de rol die zij in de film heeft toebedeeld gekregen: te perifeer om een grote stempel op de film te drukken.

Desalniettemin is Dans la Maison voor allen die de Franse film in het algemeen, en de films van François Ozon in het bijzonder, een warm hart toedragen zeker een aanrader. Elke aanleiding om je in de wondere wereld van Ozon onder te laten dompelen moet met beide handen aangegrepen worden!