Grote schoonmaak

Om de economie een broodnodige impuls te geven had PvdA voorman Diederik Samsom in juni geopperd om ‘dode’ vermogens in te gaan zetten om schulden te verlagen en consumptie aan te wakkeren. Hij had het ondermeer over geld dat vastzit in stamrecht BV’s en nog zo wat. Leuk, maar over een andere vermogenscomponent die fiscaal gedreven langs de lijn staat hoorde je hem toen niet. Vermogen dat direct gelieerd is aan de grote hypothecaire schulden. De opgebouwde tegoeden in de gewraakte spaarhypotheken. Waarom dat vermogen niet inzetten om eventueel schulden nu af te bouwen?, zo  dacht ik al langer.

Ik stuurde daarom een stukje naar NRC Handelsblad dat dit idee propageerde. De redactie zag er eerst wel wat in maar plaatste het uiteindelijk niet omdat ze dacht dat het in de praktijk niet uitvoerbaar zou zijn. Gisteren bleek gelukkig dat ook Samsom op dit vlak wat minder in beperkingen denkt.

Want het is inderdaad zo dat er wel wat regels aangepast moeten worden om dit plan te kunnen uitvoeren. Op dit moment moet je minstens 20 jaar premie inleggen in je spaardeposito om van de fiscale voordelen te genieten. Laat je het saldo nu vervroegd uitkeren, dan betaal je over het opgebouwde rendement het marginale inkomstenbelastingtarief. Zo zitten veel huizenbezitters dus in een dwingend fiscaal korset. Dat komt door de hypotheekrenteaftrek. Daardoor is een spaarhypotheek na belastingaftrek veel voordeliger dan een annuïteitenhypotheek. Maar zou je dus binnen twintig jaar van die spaarpot afwillen omdat je bijvoorbeeld wilt gaan huren of je rentelasten wilt verlagen dan wordt het een ander verhaal. Ik vind het dus een prima idee om de regels te versoepelen en woningbezitters de ruimte te geven om hun spaardeposito’s vervroegd te gebruiken om af te lossen als ze dat willen.

Maar zolang de aftrekbaarheid op de hypotheekrente blijft bestaan zal lang niet iedereen dat willen. Bij de standaard spaarhypotheken krijg je op je spaardeposito een rentevergoeding die gelijk is aan de rente die je betaalt over je lening. En je bent natuurlijk niet erg slim om als er verder geen aanleiding voor is, die spaarpot waar je bijvoorbeeld 4% over krijgt te gebruiken om vervroegd een deel af te lossen als je na 40% belastingaftrek netto slechts 2,4% rente betaalt. Maar als we de hypotheekrenteaftrek afschaffen dan houdt dit op. Dan is er de facto geen verschil meer tussen een spaar – en annuïteitenhypotheek.

Wat mij betreft is het hoog tijd om de fiscale kerstboom rondom het eigen huis af te tuigen. Hypotheekrenteaftrek naar nul en allerlei ingewikkelde spaar – en levensverzekeringconstructies verdwijnen. Opgebouwde tegoeden in spaarhypotheken moeten onmiddellijk zonder heffingen kunnen worden ingezet om schulden te verkleinen. Om de woningbezitters voor de ingeleverde fiscale voordelen te compenseren moet natuurlijk de inkomstenbelasting fors omlaag. Verder gaan de overdrachtsbelasting en het eigenwoningforfait het raam uit. Oh ja, fraudegevoelige huurtoeslagen worden ook afgebouwd. Want anders is er wel een grote inkomensoverheveling van kopers naar huurders.

Dat is nog eens een lekkere grote schoonmaak. Dat geeft lucht en ruimte. Belastingregels worden eenvoudiger en inning en heffing goedkoper. Burgers krijgen meer zelfbeschikking over hun vermogens wat de koopkracht en bewegingsvrijheid kan vergroten. En ook banken krijgen meer lucht. In principe is het gebruiken van de spaartegoeden in spaarhypotheken om nu af te lossen een transactie met gesloten beurzen. Schulden worden weggestreept tegen tegoeden. Balansen worden ‘korter’ zoals dat heet. Voor een bank betekent dit dat ze bij een gelijkblijvend eigen vermogen minder verplichtingen heeft. Dit vergroot de mogelijkheid om nieuwe kredieten te verstrekken aan bijvoorbeeld starters op de woningmarkt en aan ondernemers die nu nul op het rekest krijgen.

Of Samsom ook voor drastische belastingverlagingen te vinden is betwijfel ik. In zijn kringen wordt de hypotheekrenteaftrek vooral gezien als een rem op overheidsinkomsten. En of de VVD van tegenwoordig voldoende standvastig is om die belastingverlaging als uitruil te eisen is nog twijfelachtiger. Het risico dat de afschaffing van de aftrek per saldo uitdraait op een lastenverzwaring is dus verre van denkbeeldig.

Maar los van die politieke aspecten komt Samsom met een goed voorstel. Fiscale regels belemmeren op dit moment de productieve en vrije aanwending van vermogens. Deze crisis is een uitgelezen moment om daar iets aan te doen.

Ewoud Jansen, Econoom en publicist

@ewoudjansen