Griekenland is nu een ongeleid projectiel

De Griekse premier Papandreou zet zijn plan voor een referendum door. Gisteravond was hij voor spoedoverleg met Merkozy ontboden naar Cannes, maar hij heeft geen krimp gegeven. Het plan staat, en daarmee basta. Het referendum staat gepland voor 4 of 5 december, de vooravond van Sinterklaas.

De enige schijnbare concessie die Papandreou heeft gedaan, is aangaande de vraag die de Griekse bevolking zal worden voorgelegd: Ja of Nee tegen de euro. Het enige dat Papandreou nog kan stoppen, is dat de motie van wantrouwen,die hij vrijdag in het parlement in de ogen moet zien, wordt verworpen.

Griekse binnenlandse politiek

Dat lijkt slimmer dan het is. Eerder deze week werd bekend, dat circa 60% van de Grieken de euro liever zou behouden. Maar daaraan was niet de vraag verbonden, tegen welke prijs men dat wilde. Ze gaan in Griekenland af op een korte maar zeer heftige campagne, waarbij de euro het symbool zal zijn van een lange periode van ontberingen. Het ligt in de aard van mensen daaraan te willen ontkomen door te stemmen voor elk (on)denkbaar alternatief dat wordt geboden, door wie dan ook.

Ook de Griekse oppositie zal nu kleur moeten bekennen. Tot nog toe heeft zij zich heel opportunistisch verzet tegen de aangekondigde bezuinigingen en de aanpak van Papandreou. Die optie komt nu te vervallen. Als zij de regering steunt in haar streven de euro te behouden, kan zij zich niet langer veroorloven al te veel tegengas te geven tegen de bezuinigingen.

Alternatieven aandragen, prima, maar ontkennen zal er niet meer bij zijn, omdat men dan de zekerheid heeft dat men Griekenland de euro uit blaast. En dat lijkt niet te zijn wat de rechtse oppositie eigenlijk wil. Het Griekse referendum is voor deze regering een kans de binnenlandse onrust te smoren door deze directe volksraadpleging.

Op de keper beschouwd is het een logischer stap dan het op het eerste gezicht leek. Formeel kan de oppositie het houden van het referendum blokkeren (de regering heef te weinig stemmen om het af te dwingen), maar tegen welke prijs zou dat moeten? De oppositie is keurig vast gezet.

EU-leiders
De leiders van de eurolanden hebben evenmin veel keus in de koers die zij volgen. Nu Papandrou zijn referendum als officieel regeringsvoorstel heeft gepresenteerd, is iedere poging het alsnog vanuit Europa te torpederen bijzonder slechte reclame voor het democratisch gehalte van de EU. Het ligt niet langer in de handen van de EU-leiders, en de woede en frustratie spatten er bij Merkozy af.

Niet erg verstandig, want dit vertoon van machteloosheid zal hen nog lang achtervolgen bij komende onderhandelingen met andere zwakke eurobroeders. Evenmin erg verstandig was de aankondiging van woensdagavond, dat er hangende de uitslag van het referendum geen cent meer naar Griekenland gaan zal. Dàt is niet alleen een beetje laat (± anderhalf jaar), maar, zoals ik verderop zal betogen, ook nog eens levensgevaarlijk voor de financiële positie van Europa.

Gisteravond werd weliswaar prompt bekend gemaakt dat vanaf donderdag de ministers van financiën van de eurolanden in Cannes (toch al gepland vanwege de G20) bijeen zullen komen om alle noodzakelijke defensieve maatregelen te nemen die maar mogelijk zijn, waaronder een groot deel die zijn afgesproken op 27 oktober. De versterking van de bankensector kan (en zal!) inderdaad niet snel genoeg worden ondernomen, want er komt nu op zeer korte termijn heel zwaar weer aan.

Niet alleen zal nu heel snel blijken, dat de afgesproken omvang van het EFSF onvoldoende is, maar ook is onvermijdelijk hoe zwak veel banken eigenlijk staan. Sinds de referendum-aankondiging van Papandreou bezonken was, weigeren banken wereldwijd elkaar nog geld te lenen. Precies hetzelfde mechanisme die het financiële systeem deed schudden op zijn grondvesten na de val van de Lehman Brothers bank in 2008. Zonder dat interbancaire leenverkeer kan het internationale bankwezen eigenlijk niet overleven. In ieder geval niet lang.

De Griekse ramkoers
De aankondiging dat er in afwachting van de referendumuitslag geen geld meer zal worden overgemaakt naar Griekenland, en dat ook de vorige toegezegde 8 miljard tot nader order wordt bevroren, is dom en levensgevaarlijk. Maar nu het eenmaal uitgesproken is, moet je je afvragen of men dat nog kan terugnemen zonder enorm gezichtsverlies.

Waarom?

Omdat Griekenland in het uiterste geval zonder kan, maar dat dat ten koste kan gaan van de ineenstorting van het financiële systeem van de eurozone. In een klap heeft Merkozy nu namelijk veroorzaakt, waar tegen men reeds maandenlang zo krampachtig heeft gewaarschuwd: een ongecontroleerd Grieks default.

Griekenland had volgens de laatste officiële berichten een schreeuwende behoefte aan contanten. Waarom eigenlijk? Om de oude schulden af te betalen, en de rente over het totaalpakket te financieren. Zonder de staatsschuld draait Griekenland namelijk positief! Laat ik u dat even voor rekenen.

De som van de bom
Het totale begrotingstekort van Griekenland is thans 18,5 miljard op jaarbasis. Dat is een ruime 1,5 miljard per maand. Zoals uit de afspraken van de bail-out van vorig jaar kon worden geconcludeerd, was de Griekse behoefte aan cash ruim 8 miljard per twee maanden. Laten we het voorzichtig nemen, dat komt neer op een goeie 4 miljard door Europa bij te leggen per maand.

Saldo – 2,5 miljard euro per maand.

Waarvoor is die extra 2,5 miljard nodig? Om de extra rente op de staatsschuld te kunnen betalen! 2,5 miljard op maandbasis is 30 miljard per jaar. Als u daar dat eerder genoemde jaarlijkse tekort van 18,5 miljard van af trekt, ziet u dat er een batig saldo op jaarbasis staat van ruim 10 miljard, zonder al die financieringslasten.

Wat zal er gebeuren als Griekenland dankzij deze bevriezingsmaatregel van Merkozy nog deze week alle terugbetalingen staakt? Griekenland is op korte termijn uit de internationale zorgen. Daar staat vanzelfsprekend een volledige ineenstorting van de Griekse bankensector tegenover, maar daarvan is eigenlijk toch al niet veel meer over. De regering zal die sector van de ene dag op de andere moeten nationaliseren, maar duur wordt dat niet, want alle banken zijn al failliet.

De EU daarentegen kan zich opmaken voor een bankencrisis vergeleken waarbij die van 2008 nog maar kinderspel is. De ECB heeft voor een slordige 100+ miljard aan Grieks staatspapier in bezit, dat van de ene op de andere dag waardeloos worden zal. Dat bedrag zal moeten worden gedekt door de overige eurolanden – Nederland staat genoteerd voor 6,2% van het totaal.

De bedragen die nu nog uit staan bij de banken vervallen, en we zullen getuige zijn van de vervulling van de angsten waarmee we anderhalf jaar om de oren zijn geslagen om ons te overtuigen van de noodzaak Griekenland financieel te blijven steunen. Dat zou nog wel eens mee kunnen vallen, maar zekerheid daarover heeft niemand.

Ondertussen blijft Griekenland gewoon in de euro en de EU. De intrekking van de EU-subsidies zullen een pijnlijke aderlating betekenen, maar het is zelfs de vraag of de EU dat juridisch rond krijgt. In exit-procedures voor landen vanuit de eurozone of de EU is niet voorzien, dus we krijgen de Grieken er niet eens uit als zij niet willen.

Maar misschien, heel misschien, is Papandreou over te halen die 8 miljard alsnog te accepteren? Dàt bericht verwacht ik heel snel.