Gisteren stond er een aardig stuk in de Financial Times (inlog) over de gang van zaken destijds bij de 'redding' van Griekenland en de blufpoker rondom Italië. Zoals u wellicht nog wel weet brak de eurocrisis in 2010 in volle hevigheid uit in Griekenland. De Europese regeringsleiders werden compleet overrompeld, niemand van hen had deze catastrofe zien aankomen, ondanks het feit dat vele economen voorspeld hadden dat dit vroeger of later zou gebeuren. Nu had Griekenland natuurlijk sowieso niet tot de eurozone toegelaten moeten worden. Het landje voldeed in de verste verte niet aan de 'Maastricht-criteria' en ook de kwaliteit van de aangeleverde (handgeschreven) statistische data voldeed op geen enkele wijze aan de vereisten. En aanvankelijk was onze toenmalige regering ook helemaal niet enthousiast om de Grieken te laten toetreden. Maar zoals ik in mijn boek
'Het Eurobedrog' uitleg: later is duidelijk geworden, dat het aanvankelijke bezwaar van de Nederlandse regering om Italië en Griekenland niet tot de eurozone toe te laten, is 'opgelost' in een onderonsje met de toenmalige Duitse Bundesbank president Tietmeyer en bondskanselier Kohl aan de éne kant en de PvdA politici Kok en Duisenberg aan de andere kant. Frankrijk dreigde bovendien met een veto als Italië niet toegelaten zou worden en toen moest Griekenland er ook bij. Dit alles speelde zich af in 1997 en 1998, in de aanloop naar de introductie van de euro.
Het was voor ingewijden volkomen voorspelbaar dat Griekenland en Italië in de problemen zouden komen ten gevolge van hun toelating tot de eurozone. In genoemd artikel in de FT schetst onderzoeksjournalist Peter Spiegel een ontluisterend beeld van de bizarre gang van zaken in november 2011 met betrekking tot die landen, met een Merkel, die bijna in tranen uitbarstte toen zij door Obama en Sarkozy het mes op de keel werd gezet:
Das ist nicht fair. That is not fair, the German chancellor said angrily, tears welling in her eyes. Ich bringe mich nicht selbst um. I am not going to commit suicide. That is not fair. I cannot decide in lieu of the Bundesbank. I cannot do that."
Merkel reageerde daarmee op de wens van de Amerikaanse en Franse regering dat Duitsland zou bijdragen aan de uitgifte van SDR's ter versteviging van de financiën van de eurozone. Maar Merkel wilde slechts een voorlopig commitment afgeven, aangezien zij dit eerst met Jens Weidmann van de Bundesbank wilde afstemmen. En dan nog alleen onder voorwaarde dat Italië een steunpakket van het IMF zou accepteren. Echter, de toenmalige Italiaanse minister van Financiën, Giulio Tremonti, hield voet bij stuk: Italië zou wel monitoring door het IMF willen accepteren, maar onder geen beding het zware herstructureringsprogramma van het IMF. Sarkozy vroeg toen of dat voldoende was voor Merkel om zich te commiteren aan een fors pakket bilaterale leningen, waarop Merkel zo emotioneel reageerde, zoals hierboven vermeld.
Hieraan ging een heel proces vooraf. Ik zal de belangrijkste punten uit de longread (12 pagina's) van Peter Spiegel even met u doornemen.
We spreken november 2011. Het geld van de eerste Griekse bail out, 109 miljard, dreigde op te raken. Er was méér geld nodig, veel méér (uiteindelijk besloot de EU, dat de eurozonelanden in februari 2012 nog eens 130 miljard zouden pompen in het failliete land, red.). Aan die tweede bail out ging echter een bizar politiek schaakspel vooraf. De periode tussen november 2011 en eind 2012 zal herinnerd worden als de periode die het Europese project definitief van karakter heeft doen veranderen. Toevallig precies de periode waarin ik zelf in Brussel zat. Spiegel:
"When the history of the eurozone crisis is written, the period from late 2011 through 2012 will be remembered as the months that forever changed the European project. Strict budget rules were made inviolable; banking oversight was stripped from national authorities; and the printing presses of the European Central Bank would become the lender of last resort for failing eurozone sovereigns."
De besprekingen van november 2011 volgden op een turbulente zomer, die eindigde met '
de Bazooka van Papandreou', de onverwachte (en met niemand kortgesloten) aankondiging van een Grieks referendum over het accepteren van EU-steun. De Europese hoofdrolspelers, Sarkozy en Barroso voorop, ontploften bijkans, evenals de Amerikanen. Een Griekse minister verzuchtte: '
I hope he has told Merkel'. Niet dus. Gevolg was een expolosie van de rentes, niet alleen op de Griekse staatsleningen, die richting 18-19% schoten, maar ook de Italiaanse, de derde economie van de eurozone en beslist '
too big to bail'.
In allerijl verzamelde Sarkozy zijn adviseurs en hij overtuigde vervolgens Merkel en Obama ervan dat Papandreou alleen een referendum mocht houden over de vraag 'in or out the eurozone (en dus EU, red.)' en dus niet over de deal zelf. Men ontbood Papandreou naar Cannes, waar de G-20 zou samenkomen. Een uur voor de meeting met de Griekse premier ontving Sarkozy de bondskanselier, Jean Claude Juncker (toenmalig voorzitter van de Eurogroep), Christine Lagarde (IMF), Barroso (EC) en Van Rompuy (de Raad) om te bespreken hoe ze Papandreou zouden aanpakken:
The idea was to put Papandreou against the wall, in the corner, said one person in the room."
De aanpak was duidelijk, Papandreou kreeg het pistool tegen zijn hoofd en kreeg geen keus: hij moest de bail out accepteren en als er thuis geen parlementaire goedkeuring zou volgen, dan ook geen geld. En zo geschiedde. En naar verluidt ging Sarkozy stevig te keer. De Griekse minister van Financiën Venizelos, die Papandreou vergezelde:
The position of Sarkozy was very offensive. It was not polite. Very, very strong and very offensive, in order to put Greece in a dilemma: in or out.
Opmerkelijk was ook de rol die Barroso speelde in het geheel. Zonder Merkel en Sarkozy te informeren had hij vóór de komst van Papandreou al een deal gesloten met diens politieke tegenstander Samaras, waarvan hij wist dat deze tegen het referendum was:
"Unbeknown to Mr Sarkozy or Ms Merkel, Mr Barroso had called Mr Samaras, the Greek opposition leader, from his hotel before the meeting. He knew Mr Samaras was desperate to avoid the referendum."
Buiten Merkel en Sarkozy om had de Portugees dus al geregeld dat de politieke tegenstander van Papandreou op het schild gehesen zou worden. Maar ook minister Venizelos speelde een bedenkelijke rol. Spiegel:
Mr. Barroso pulled Mr Venizelos aside. We have to kill this referendum, Mr Barroso said. The finance minister agreed almost immediately. Killing the referendum idea would also be the end of Mr Papandreou. As Mr Papandreou slept on the flight home, Mr Venizelos, emboldened by Mr Barrosos admonition, ordered an aide to write up a statement to be released when they landed, at 4.45am on Thursday. Greeces position within the euro area is a historic conquest of the country that cannot be put in doubt, the statement read. This acquis by the Greek people cannot depend on a referendum. Mr Papandreous referendum was dead. As was his premiership."
De Brusselse 'democratie' ten voeten uit. Nadat het Griekse varkentje aldus gewassen was, volgde nog een ander varkentje: Italië. Met een staatsschuld van meer dan 2000 miljard moest de rente op Italiaanse obligaties onder controle worden gehouden. Een driejarig Italiaans bail out programma zou minimaal 600 miljard kosten en dat geld bezat de EU niet, zelfs niet met steun van het IMF, al zegde Lagarde een steun toe van 80 miljard. Italië was simpelweg 'too big to bail'. Obama en diens minister van Financiën Timothy Geithner zagen de ontwikkelingen in de eurozone met lede ogen aan. Zij vreesden voor een langdurige recessie, die ook de Amerikaanse export naar de EU in gevaar zou brengen. Spiegel weer:
The Americans had only one objective, which is fully understandable, said one European who dealt directly with Mr Geithner. The eurozone has to be saved because otherwise well enter into a depression in Europe, and this will impact the economy of the US and my re-election. US denials were not entirely believed in Europe."
En dus ging Obama zich rechtstreeks bemoeien met de Europese politiek. Tot veler verrassing (behalve van Sarkozy) verscheen hij 's avonds tijdens die beruchte G-20 meeting in Cannes bij een vergadering over 'het Italiaanse probleem'. En helemaal toen bleek, dat Obama een plannetje had bedacht, dat Duitsland is het centrum van de redding van de euro zou plaatsen. De Amerikanen en de Fransen wilden al langer een 'firewall' voor de euro:
"To both Mr Geithner and his French counterparts, the most obvious source for that firewall was the ECB, which literally has the power to print money."
Maar de behoudende Duitsers waren daar huiverig voor. De herinnering aan de hyperinflatie van de vorige eeuw ligt daar nog altijd vers in het geheugen. Die vrees voor inflatie was ook de belangrijkste reden van de 'no bail out' clausule uit het Verdrag van Maastricht: elk land dient zijn eigen financiële broek op te houden. Daarom kwam Obama met de gedachte om SDR's (Special Drawing Rights van het IMF) te gebruiken voor die firewall. Technisch gesproken zijn SDR's geen geld. Het zijn activa, een vervanger voor goud of US-dollars, geaccepteerd door de internationale financiële gemeenschap.
Maar er was een klein probleem: Merkel had niet de goedkeuring van Jens Weidmann van de Duitse centrale bank. Deze was tegen, om de vrij logische reden dat SDR's, net als hun goudvoorraad in feite financiële reserves van soevereine landen zijn en het uitsluitend aan de centrale bank en beslist niet aan politici is om daar aan te komen. Weidmann schreef dan ook een brief aan Merkel waarin hij haar bezwoer SDR's niet te gebruiken om de eurozone te versterken, maar die kwam helaas te laat:
Mr Weidmanns letter urged Ms Merkel to bury the proposal. But according to German officials, their delegation did not get the letter before leaving for Cannes. Instead, they only learnt of Mr Weidmanns objection over the phone after they arrived in France, and then in a series of calls attempted to convince him to change his mind. It had become clear to Ms Merkels camp that they were about to be surrounded that morning during a bilateral meeting between the chancellor and Mr Obama in the cellar of the Palais. The French, the Italians all would be willing to do this, said a member of the German delegation. But Mr Weidmann could not be moved."
Het vervolg kennen we. Obama ging te ver, Merkel werd emotioneel en daarmee was het SDR-plan van tafel. Maar het probleem van het ontbreken van een firewall voor de euro niet. Die kwam pas 10 maanden later, in augustus 2012. Met de fameuze Bazooka van de Italiaanse president van de ECB, Mario Draghi: 'we will do everything to preserve the euro. And believe me, it will be enough'.
De idee dat Nederland überhaupt nog wat te vertellen heeft in dit eurotoneel is een illusie. Ook daarom: we kunnen er net zo goed uitstappen. Scheelt ons land klauwen met geld.
Hier vindt u een overzicht van mijn columns en u kunt mij hier volgen op Twitter. 
