Europa betekent einde van verzorgingsstaat

Het Europese Project is ten dode opgeschreven. Het schitterende model van de Noord-Europese verzorgingsstaat had het voorbeeld voor heel Europa moeten zijn, maar overambitieuze en zichzelf voorbij hollende politici hebben de grondslagen voor het slagen van dat pan-Europese project niet willen onderkennen. De verschillen moesten verdoezeld worden. Culturele eigenschappen konden geen rol spelen bij de vraag of heel Europa in een gelukkige verzorgingstaat kon worden omgetoverd.

Niet zonder reden is de moderne verzorgingsstaat, waarin modern kapitalisme en sociaaldemocratie een verstandshuwelijk hadden gesloten, een verschijnsel van samenlevingen die gekneed zijn door protestantse tradities. De geografische verspreiding van de verzorgingsstaat spreekt boekdelen. Natuurlijke omstandigheden spelen een rol, maar zijn uiteindelijk niet doorslaggevend voor het ontstaan van een verantwoordelijke ambtenarij, een gedisciplineerde burgerij en een gematigde politieke elite. De waarden en normen (het spijt me, ik kan niet om die termen heen) die in de loop van eeuwen in NoordEuropese samenlevingen tot ontwikkeling kwamen, hebben de voorwaarden gecreëerd voor het ontstaan van de moderne verzorgingsstaat.

Nog steeds weigert de supranationale Europese politieke elite in te zien dat de verzorgingsstaat alleen kan functioneren in volledige symbiose met deze waarden en normen. Ze weigeren dat omdat alle culturen gelijk zijn, zo houden ze zichzelf voor. De werkelijkheid vertelt ons continu dat alle culturen niet gelijk zijn, maar dat vermag die elite niet storen in zijn edele ambitie. Wat de Zweden kunnen, kunnen de Grieken ook, zo wordt ons dagelijks wijsgemaakt. De werkelijkheid ligt de hele tijd dwars, maar welke Europese politici, en welke mensen die De Jager of Pechtold heten, willen zich aan de werkelijkheid storen? Hun ambitie mag zich niet aan de feiten storen, zo vinden zij, en aangezien zij in de positie verkeren om die ambitie ten koste van alles in leven te houden, laten zij de burgers die ambitie bekostigen, tot het einde onvermijdelijk in zicht komt.

Stervende volken
Die waarden zijn het gevolg van hoogwaardige educatie, eeuwen van liberale, mercantiele, urbane culturen, en, jazeker, een calvinistische levenshouding. We denken dat een inburgeringscursus de immigranten dat alles in een paar maanden kan bijbrengen, maar dat is onzin. Dat kost vele generaties, als het überhaupt lukt.

De EU bestaat voor een groot deel uit stervende volken. Aan het einde van de eeuw, als de huidige trends niet worden omgebogen, is van het traditionele Duitse volk weinig meer over aangezien Duitsers geen kinderen meer maken. Daarmee verdwijnt het industriële en culturele hart van Europa. En daarmee verdwijnen ook een taal, een collectief geheugen, een literatuur, muziekopvattingen. Dit proces is al in volle omvang gaande in de nieuwe lidstaten van de EU, stuk voor stuk stervende volken.

De Grieken hebben een dramatisch teruglopende bevolking, net als de Spanjaarden en Italianen, en kunnen dus nooit een verzorgingsstaat financieren. Een verzorgingsstaat heeft op zijn minst een constante bevolkingsomvang nodig aangezien de generaties elkaar steunen. Wanneer de demografische piramide vervormt, krijg je ernstige budgettaire problemen, zoals we weten. Een hogere aow-leeftijd is daarvan het directe gevolg: te weinig jonge mensen om de pensioenen van steeds meer ouderen op niveau te houden – zo simpel is het.

Geloof en clan
Als we nadenken over de totstandkoming van een Europese superverzorgingsstaat, stuit je op paradoxen en dilemma’s. De Zuid-Europese landen kunnen niet worden getransformeerd tot moderne verzorgingsstaten naar NoordEuropees model. Natuurlijk, er kunnen zich technologische revoluties voordoen die het probleem van een slinkende bevolking opheffen en op een andere manier groei tot stand brengen. Maar daarvan zien we niet het begin, en zeker niet in de landen die nu ten onder dreigen te gaan aan de illusies van politieke elites.

In Spanje krijgt een vrouw gemiddeld 1,48 kinderen, te weinig voor het in stand houden van de bevolking (daarvoor zijn er 2,1 nodig). Spanje vergrijst dan ook dramatisch snel. 17,1% is ouder dan vijfenzestig. Het platteland loopt leeg. Er zijn dus immigranten nodig. Is het mogelijk in zo’n situatie een verzorgingsstaat te introduceren? Zonder de cultuur van de zelfbewuste stadsburger die zich sinds de late middeleeuwen in het noorden van Europa heeft kunnen manifesteren? Die geloof als een privékwestie zag? Die zich niet door familie- en stammenwaarden liet leiden maar poogde onafhankelijk van archaïsche relaties een vrijzinnige, open, geïndividualiseerde samenleving te laten ontstaan? En hoe kunnen laag- of zelfs niet-opgeleide immigranten, gewend aan geheel andere vormen van sociale cohesie, waarin geloof en clan hoofdrollen spelen, aan het ontstaan van die verzorgingstaat bijdragen?