Euro brengt vredesproject in gevaar

De Europese Unie en haar rechtsvoorgangers zijn ooit opgericht om de vrede in Europa te bewaren. Dat ging goed totdat de euro werd ingevoerd. Nu dreigt diezelfde euro dat vredesproject in gevaar te brengen.

Het leek allemaal zo mooi, vijftien jaar geleden, bij de introductie van de (girale) Europese eenheidsmunt. Zij zou welvaart en volledige werkgelegenheid brengen en vormde een symbool van het ideaal van de vurig gehoopte Europese eenwording onder het mom van 'nooit meer oorlog'. Het resultaat kennen we intussen: massale werkloosheid, economische recessie en volksopstanden in Zuid-Europa (waar u meestal vrijwel niets over hoort in de gangbare Nederlandse media).

Afgelopen maand verscheen op de website van het IMF (Internationaal Monetair Fonds) een werkpaper van Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff. Daarin stelden zij dat de schulden van veel ontwikkelde westerse landen (en met name in de Europese periferie) dermate hoog zijn geworden dat 'haircuts' onvermijdelijk zullen zijn. Hetzij in jaren '30 stijl (via onderhandelingen), hetzij via het beproefde IMF recept. Linksom of rechtsom zullen schulden kwijtgescholden moeten worden:

Tegelijkertijd wijzen beide auteurs op de typische situatie in de EU. Het IMF onderhandelt doorgaans met één land, maar in het geval van bijvoorbeeld Griekenland heeft het te maken met de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank én de regering van het betreffende land. Dat maakt niet alleen het onderhandelingsproces onnodig ingewikkeld, gebleken is ook, dat met name de Europese Commissie onaanvaardbare politieke spelletjes heeft gespeeld (die uiteraard werden ontkend). Dat is de reden voor het IMF geweest om haar handen van de eurocrisis af te trekken, al gaf zij toe ook zelf fouten te hebben gemaakt. Maar Reinhart en Rogoff wijzen er nu op dat zónder forse schuldreductie er geen oplossing kan komen.

Dit verbaast natuurlijk niet, wij van DDS hebben dat steeds gezegd. Met dien verstande dat die 'schuldvergeving' wel in combinatie moet met economische hervormingen en de mogelijkheid voor zwakke landen om monetair te devalueren en een landspecifiek rentebeleid te voeren om zodoende economisch herstel mogelijk te maken. Onderstaande grafiek laat in één oogopslag de omvang van de schuldenproblematiek zien. De ononderbroken lijn geeft de staatsschuldquote als percentage van het BBP van geïndustrialiseerde landen weer, de stippellijn die van opkomende economieën welke door het IMF geholpen zijn

De gekozen route van de eurocraten -de staatsschulden van zwakke eurolanden worden gedragen door 'noodfondsen'- verlicht die schulden wel, maar de rekening wordt neergelegd bij de belastingbetalers van de noordelijke euro-lidstaten (niet euro-landen als Groot-Brittannië, Polen, Zweden of Denemarken dragen niet bij). Het is natuurlijk maar de vraag of die afgedwongen 'solidariteit' van deze omvang wel gevergd mag worden van die belastingbetalers. Temeer als met die gekozen route de onderliggende structurele problematiek niet wordt opgelost. Die 'weeffout' blijft bestaan.

De schuldenproblematiek is de EU duidelijk boven het hoofd gegroeid. Zuid-Europa staat in brand; er moet nu echt iets gebeuren. Nu het IMF haar handen van de eurocrisis afgetrokken heeft, zal Brussel zelf iets moeten doen. Met de noodfondsen alleen komen we er niet, ook niet met het permanente 'noodfonds' ESM (European Stability Mechanism). Een voortdurende transfer van (belasting-)geld van noord naar zuid leidt niet tot de gewenste stabiliteit en is dus geen oplossing. Er zullen internationaal schulden 'vergeven' moeten worden. Dat zou overigens niet de eerste keer zijn.

In de jaren '30, na de Eerste Wereldoorlog, schold Amerika de schulden van Frankrijk kwijt, ter hoogte van  24 procent van het BBP. Voor Groot-Brittannië en Italië lag dat percentage op 22 respectievelijk 19 procent. Zie onderstaande grafiek:

Een dergelijke schuldreductie zal ook voor Zuid-Europa onvermijdelijk zijn, impliceren Reinart en Rogoff. De gedachte dat de eurocrisis kan worden opgelost met een mengsel van bezuinigingen, lichte economische groei en 'verdraagzaamheid', is een misvatting. De schuldenberg is simpelweg te groot:

Het werkpaper stelt in feite, dat Duitsland (en in haar kielzog Nederland) er dus veel beter aan zou doen om de bittere pil van schuldkwijtschelding maar te slikken, aangezien dat véél goedkoper is dan het doormodderscenario. Dat dit natuurlijk al veel eerder had moeten gebeuren signaleert ook econoom en hoogleraar Eelco de Jong in Trouw (inlog). Hij stelt daar:

Wel een beetje laat dit inzicht. Al begin 2010 voorspelde onder andere André ten Dam ook al dat een structurele oplossing zónder (forse) schuldreductie niet mogelijk is. Daarbij is het overigens niet de Griekse belastingbetaler die het gelag betaalt, maar de Duitse, de Nederlandse, de Oostenrijkse, de Finse en de Luxemburgse.

Net als kort na de Tweede Wereldoorlog geschiedde bij de deelnemende landen probeert de EU de oplossing te vinden bij de spaarders. De VS en UK hanteerden bijvoorbeeld jarenlang negatieve spaarrentes van twee tot vier procent. Italië zelfs vijf procent. Het inflatiewapen wordt in de eurozone zogenaamd nog niet gebruikt, maar elke insider weet dat de lage gemiddelde eurozone inflatie zwaar vertekend is door de vraaguitval in het zuiden en dat de Duitse inflatie veel hoger is dan gerapporteerd. Maar als Duitsland gedwongen wordt haar burgers jarenlang een inflatiepercentage op te leggen van vijf procent of meer, dan stapt Duitsland onmiddellijk uit de euro (waarschijnlijk zullen ze eerst Nederland of Oostenrijk vragen dat te doen om de relatie met de Fransen niet teveel onder spanning te zetten; men zal een excuus gebruiken). Maar dat (inflatie-)risico wordt zorgvuldig gemeden door Draghi en de Fransen, zij zijn niet gek.

De vraag is echter: lukt hen dat? Men mikt op een bescheiden economische groei in de hoop dat de crisis overwaait, in combinatie met de achtervang van noodfondsen. Ik denk dat dit een ernstige taxatiefout is. Juist de zuidelijke landen lopen een blijvend risico, zeker zolang ze niet hun eigen munt kunnen voeren. En met de noordelijke belastingbetaler als 'lender of last resort'...

Wat ooit begon als vredesproject heeft zich na de invoering van de euro ontwikkeld tot een elk moment kunnend exploderend kruitvat. Ik haal de bekende Franse buitenland expert François Heisbourg nog maar eens aan: 'de euro is de kanker van de EU geworden, ik offer graag de euro op als daarmee de EU gered kan worden'. Ik moet onwillekeurig denken aan de woorden van de huidige 'president' van de Europese Unie, de katholiek Herman van Rompuy, die deze week in een interview met priester Antoine Bodar zei:

'Mildheid, vergevingsgezindheid, beter luisteren. Ik ga nog goed eindigen..'. Mooie woorden, maar dan moet hij wel opschieten, op 3 december aanstaande eindigt zijn termijn.

Klik hier voor een overzicht van mijn columns en volg mij hier op Twitter.