Erdogans AK Parti breekt in twee stukken

Zo, zo. De crisis in Turkije neemt steeds ernstiger vormen aan. Waar het een week of wat geleden eerst en vooral een strijd was tussen aanhangers van de islamitische prediker Fethullah Gülen en premier Recep Tayyip Erdogan, staat de hele rechtsstaat nu op het spel.

Zoals ik gisteren al schreef weigerde de politie de bevelen van het OM namelijk uit te voeren. In het Turkse systeem bepalen aanklagers wie er worden aangehouden/ondervraagd. De politie hoort daar geen vraagtekens bij te zetten: iemand is interessant volgens de aanklager, die pak je dan op.

Eergisteren weigerde de politie dat echter toen de aanklagers meer belangrijke AKP-leden, minimaal één zoon van de premier (Bilal Erdogan), rijke zakenmannen en zelfs twee financiers van Al Qaeda wilden oppakken. 

Het gevolg was een patstelling: de aanklagers riepen dat mensen gearresteerd moesten worden, maar dat werd niet gedaan. Het enige dat overbleef was een gang naar de rechter om alsnog af te dwingen dat er zowaar actie wordt ondernomen tegen van corruptie verdachte individuen.

Het hoogste administratieve hof van Tukrije, de Raad van State, heeft nu een wet verworpen die eiste dat aanklagers en agenten hun superieuren op de hoogte moesten houden van álle lopende onderzoeken. Die wet, die na de eerste arrestatiegolf snel werd afgekondigd door de regering, stelt de regering in staat om onderzoeken simpelweg te beëindigen als ze te dicht bij hen in de buurt komen. Een betere manier om een corrupte overheid te beschermen is er niet.

Blijkbaar vindt de Raad van State dat ook, waardoor die wet nu ongrondwettig is verklaard. Een hele stap vooruit. Nu moeten rechters er op de één of andere manier nog voor zorgen dat de tweede golf van arrestaties daadwerkelijk wordt uitgevoerd.

In de tussentijd hebben verscheidene invloedrijke AKP-leden van het parlement hun lidmaatschap opgezegd omdat ze Erdogan te autocratisch en zelfs dictatoriaal vinden. Oud-minister Ertugrul Gunay legde bijvoorbeeld uit dat Erdogan de wet en de beginselen van de rechtsstaat met voeten treedt. Hij accepteert dat niet. Sterker nog, hij liet weten dat hij geen 'druk en tyrannen' kan tolereren. Zulke woorden werden in het verleden weliswaar gebruikt door leden van de oppositie, maar nu dus ook door partijgenoten van Erdogan. 

AKP-parlementariër Kalkan (uit Izmir) heeft zijn lidmaatschap ook opgezegd, wat ook geldt voor afgevaardigde Ozdalga. Beide heren zeggen dat ze opgestapt zijn omdat de regering de afgelopen week heeft bewezen lak te hebben aan de wet. Zij willen daar hun medewerking niet aan verlenen. Sterker nog, ze eisen dat de regering wordt terug gefloten en dat het onderzoek naar corruptie in overheidskringen verder gaat. 

We zijn nu dus bij een punt belandt waar de AK Parti langzaam uit elkaar valt. Parlementariërs die het zowaar meenden toen ze zeiden dat de AK zich hard zou maken voor meer democratie en vrijheid scheiden zich af, waardoor Erdogans basis steeds kleiner wordt, en steeds meer mensen het idee hebben dat hij de regie kwijt is. Hoewel het aantal opzeggingen waarschijnlijk zal meevallen (zeg dat hij 15 parlementariërs verliest uiteindelijk) is dat laatste veel gevaarlijker voor Erdogan; hij heeft zijn positie te danken aan zijn charismatisch leiderschap. Dat werkt alleen zolang hij de controle over zijn partij in handen heeft. Op het moment dat dit niet meer zo is blijft er bar weinig over van het 'charismatische', waardoor hij ineens kwetsbaar wordt.

Het is nu de vraag wat Erdogans reactie zal zijn op deze ontwikkelingen. Doet hij zowaar een stapje terug, of houdt hij zijn poot stijf door de aanval in te zetten op de Raad én op onwelgevallige meningen van parlementariërs? Indien dat laatste het geval is - en, laten we eerlijk zijn, Erdogan kennende zal het daar op neer komen - gaat Turkije een aantal bijzonder onrustige dagen, weken en misschien wel maanden tegemoet. Daarbij draait het niet langer om wie de machtigste man van het land is - Erdogan of Gülen - maar om het behoud van de democratie: als Erdogan volhardt en succesvol is wordt de Turkse rechtsstaat namelijk afgeschaft. 

Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen in Turkije? Volg mij dan op Twitter: @MichaelvdGalien.