‘Bankenunie: van de regen in de drup’

Het accoord werd bijna juichend gepresenteerd door de EU-officials, alsof het ei van Columbus plotseling was gevonden. Maar is er wel zoveel reden tot juichen? Graag plaats ik enkele kanttekeningen bij het gesloten accoord, dat overigens nog wel -zoals u weet- door de Tweede- en Eerste Kamer geloodst moet worden. Hier het echte verhaal over de bankenunie.

De bankenunie start met een prelude op haar eerste pijler, het toezicht, door een inventarisatie van de kwaliteit van de bankactiva van de 130 grootste systeembanken. Die zogenaamde stresstesten worden komend halfjaar uitgevoerd door de EBA (European Banking Authority), waarna de betreffende banken -indien geslaagd- onder toezicht worden geplaatst van de ECB (die daar geen enkele ervaring mee heeft, maar dat terzijde). Deze 130 vormen echter slechts een fractie van de 6.000 banken die uiteindelijk onder het toezicht zullen vallen. Zouden de zwakste bankenbroeders het eerst onderzocht worden? Wat denkt u zelf?

Vervolgens treedt de tweede pijler van de bankenunie in werking, het resolutiemechanisme oftewel de Europese stroppenpot voor insolvente banken. Maar dit geschiedt pas op 1 januari 2016. Dat is dus nog twee volle jaren na nu. De voorgestelde besluitvormingsprocedure van het resolutiefonds is -voor zover ik het begrepen heb- als volgt: op voorspraak van de toezichthouder (de ECB) wordt een bank insolvent verklaard. De Raad van Bestuur van het resolutiefonds stemt vervolgens over te verlenen steun op basis van een gekwalificeerde meerderheid. Tussen haakjes: dit betekent dat de stem van bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk volstaan; Nederland heeft geen veto en daar gaat dus onze zeggenschap. Daarna buigt de Europese Commissie zich er nog eens over en als die er niet uitkomt beslist de Ecofin Raad met gewone meerderheid (50+1) of  'stille procedure'. Niet de Europese Commissie, niet de Europese Raad, maar Ecofin heeft dus het laatste woord. Een typisch Brussels compromis. En het enige pseudo-democratische instituut, het Europees Parlement, komt er in de hele besluitvormingsprocedure dus niet aan te pas. Dat u het even weet.

Maar zover is het dus nog niet. Tot 1 januari 2016 geldt nog het 'oude régime'. Welk régime is dat? Dat van het ESM als achtervanger voor falende banken, nadat gebleken is dat spaarders boven een ton, achtergestelde leninghouders, aandeelhouders en de staat waarin de betreffende bank gevestigd is, onvoldoende kapitaal hebben om de bank alsnog in voldoende mate te herkapitaliseren om haar te laten slagen voor de stresstest. En twee jaar is lang. Gedurende die twee cruciale jaren draait de (Noord-Europese) belastingbetaler dus in laatste instantie op voor de rotte bankensector van Zuid-Europa (want het ESM wordt gefinancierd met belastinggeld). Of niet soms, zo vraag ik minister Dijsselbloem?

Maar er is meer. Stel u woont in bijvoorbeeld in Spanje, Griekenland of Portugal met een leuk kapitaaltje van laten we zeggen € 500.000 op de bank. Wat zou u doen? Het geld rustig laten staan in afwachting of uw bank door de stresstest komt (bij gebreke waarvan u € 400.000 of een substantieel deel daarvan kwijt bent) of zou u uw kwartjes naar veiliger oorden verplaatsen? Met andere woorden: het kan niet uitgesloten worden, dat de aankondiging van deze plannen tot aanzienlijke kapitaalvluchten zullen leiden. Wat voor gevolgen voor de achterblijvende bankbalansen zal dat hebben, denkt u? En wie gaat dat betalen, denkt u? De Portugese, Griekse of Spaanse staat? Die hebben geen geld en zijn failliet. Waar komt die herkapitalisatie rekening van hun banken terecht denkt u?

Maar ook dat is nog niet alles. Stel, we hebben wonder boven wonder (met ruimhartige steunaankopen van de ECB en -vooral- met behulp van het ESM) het jaar 2016 gehaald. Het resolutiemechanisme treedt dan in werking. Het valt helaas niet uit te sluiten dat er dan nog vele Griekse, Cypriotische, Spaanse, Portugese, Italiaanse en Franse banken met fikse kapitaaltekorten te kampen hebben. Het is niet onaannemelijk dat de economische groei van die landen tussen nu en 2016  tegenvalt, waardoor de tekorten verder oplopen (hoe kan het ook anders met een eenheidseuro in combinatie met stringente interne devaluaties zult u zeggen). Maar het door de banken zelf te vullen resolutiefonds heeft dan helaas (nog) geen geld, want het is juist de bankensector die failliet is. Zij hoopt haar fonds te vullen in de 10 jaar volgend na 1 januari 2016. Tot wel € 55 miljard! Door een uiterst ingewikkelde en inefficiënte procedure. Zie ook hier. Gelooft u dat het beoogde bedrag van € 55 miljard toereikend zal blijken te zijn? Tussen 2008 en 2011 werd er al meer dan € 1600 miljard belastinggeld in de bankensector gepompt. Dus wat als dat bedrag ontoereikend is? Welke banken en wie verder nog meer zullen voor de tekorten opdraaien denkt u?

Maar het wordt nóg erger. Onze pensioenfondsen hebben verreweg het meeste geld belegd in het buitenland, waaronder Zuid-Europa. Dat geld is onder andere geïnvesteerd in financiële producten en staatsobligaties van die landen. Wat gebeurt daar eigenlijk mee als het betreffende euroland of een bank aldaar haar verplichtingen niet kan nakomen? Linksom of rechtsom zullen onze pensioenfondsen dan moeten bloeden. Of niet soms, meneer Dijsselbloem? Of kunt u zwart-op-wit garanderen dat de activa van onze pensioenbeleggers in Zuid-Europa en elders in de eurozone veilig zijn en buiten de deal vallen? Zoniet, dan zijn verdere kortingen op de pensioenuitkeringen en/of verhoging van de pensioenpremies onvermijdelijk om het dekkingstekort ten gevolge van de afboekingen door de pensioenfondsen te compenseren.

Vallen die beleggingen van de pensioenfondsen trouwens binnen de stresstesten? Uiteindelijk houden die pensioenfondsen rekeningen aan bij buitenlandse banken, nietwaar? Graag wat meer duidelijkheid ook op dit punt.

Kortom, mijne dames en heren, die door de EU bobo's toegejuichte bankenunie blijkt een fopspeen. Een rookgordijn. Een fabeltjeskrantverhaal. Linksom of rechtsom is de belastingbetaler, de spaarder en de pensioengerechtigde uit de rijke eurozone landen de pineut. En daar zijn er steeds minder van. Van die rijke eurozone landen. Ons land raakte enkele weken geleden al haar triple A status kwijt. Vandaag werd bekend dat kredietbeoordelaar S&P de triple A rating van de EU als geheel met één stap verlaagd heeft. Een voorbode? Wat denkt u dat er met onze rating gaat gebeuren als S&P, Fitch, Moody's in de gaten krijgen dat de omvangrijke Nederlandse financiële sector de gaten kan opvullen van de staats- en bankbalansen elders in de eurozone? En naast onze belastingbetaler lopen onze banken én onze pensioenbeleggers, zeg maar onze gehele financiële sector, serieuze (afboek-)risico's.

Graag verneem ik van de minister van Financiën duidelijkheid op bovenstaande punten en de verzekering dat de Nederlandse belastingbetaler, spaarder en pensioengerechtigde hier geen enkel risico loopt. Noch direct qua aan buitenlanden en banken toevertrouwd spaargeld, noch indirect via diens afgedragen pensioenpremies, die belegd zijn door pensioen- en verzekeringsmaatschappijen. Immers, de bankenunie zou de belastingbetaler geen cent kosten; daarvoor is zij juist opgericht. Of had de minister alleen de Zuid-Europese belastingbetaler op het oog?

Maar het ergste van alles is nog, dat ook met de vorming van deze bankenunie het échte probleem niet wordt opgelost: de economische onevenwichtigheden tussen de eurozonelanden. Want, zo houd ik minister en eurogroep voorzitter Dijsselbloem voor, waar haalt u het geld vandaan om de (begrotings-)gaten te dichten? Dat zal toch uit toekomstige winstgevende economische productiviteit moeten komen. Maar de concurrentiekracht van veel Zuid- en Oost-Europese landen is -zelfs na de doorgevoerde a-sociale interne devaluatie daar- simpelweg te gering om onder dezelfde monetair-economische condities te concurreren met de Noordelijke landen en de rest van de wereld. Zolang er geen nationaal monetair beleid kan worden gevoerd, met een wisselkoersmechanisme en een landenspecifiek rentebeleid, kan van een noodzakelijk krachtig economisch herstel en een structurele gezonde economische groei geen sprake zijn. Dan creëren we een permanente transferunie van Noord naar Zuid-Oost, waarbij uiteindelijk Zuid-Oost ook Noord mee het moeras inzuigt.

Dan, tot slot van deze column, nog een enkel woord over democratie. Eergisteren wees ik al op de Babylonische spraakverwarring rondom de lidstaatcontracten. Volgens minister-president Rutte zijn die contracten niet 'bindend' (in de tekst staat nu 'mutual agreed contracts'). Maar elke eerstejaars rechtenstudent kan u vertellen dat de essentie van een contract nu juist is dat het partijen bindt. Anders praten we over 'inspanningsverplichtingen'. Het gaat hier om wezenlijke zaken, die de soevereiniteit van ons land in het hart raken. Maar zowel die economische contracten als de bankenunie worden erdoor gejast zónder dat de bevolking hierover een mening is gevraagd en zónder dat er aan het noodzakelijke (structurele) economisch herstel wordt gewerkt. En met het tekenen van deze contracten heeft Rutte de invloed van ons nationale parlement verder verzwakt. De nationale parlementaire democratie is hierdoor verworden tot een wassen neus.

De nu gevormde bankenunie is ‘van de regen in de drup’. Nog maar een keer de essentie: de economische- en bankencrisis aspecten van de eurocrisis kunnen uitsluitend ‘echt’ worden opgelost als de Zuid-Europese landen in staat gesteld worden om weer geld te gaan verdienen. En dat kan alleen als er een wisselkoersmechanisme en specifiek rentebeleid komt in die landen. De winstgevendheid en dus de kapitaalpositie van de banken profiteren daar dan natuurlijk als eerste van. Herkapitalisatie van onmisbare systeembanken zal desalniettemin onvermijdelijk zijn. Maar daar is veel geld voor nodig, en dat geld is er gewoon niet meer, mét of zónder bankenunie. Hoogste tijd voor een echte paradigmaverandering dus.

Dit is het echte verhaal over de bankenunie. Niet de juichaap verhaaltjes die we in de hoofdstroommedia erover lezen. Het is bijzonder kwalijk dat de doorsnee burger door zowel de politiek als de media willens en wetens om de tuin wordt geleid. Zij zouden beter moeten weten.