Eendimensionale 3D-opera van Neerlands coolste componist

Sunken Garden, de opera van Michel van der Aa op een libretto van David Mitchell, wordt tijdens het Holland Festival opgevoerd. Een beproeving voor de geest, maar een lust voor het oor.

Technisch gesproken was de multimediale productie puntgaaf. De symbiose tussen film en toneelbeeld, het samenspel tussen de spelers op het toneel en die op het scherm, de afstemming tussen de live gespeelde muziek van het Amsterdamse Sinfonietta Orkest en de elektronische muziek op de band (de ‘soundtrack’) – het werd allemaal feilloos op elkaar afgestemd door de audioplayer achter de knoppen van het beeld en geluid. En dan was het 3D-feest nog niet eens begonnen. Pas halverwege de voorstelling mochten de bij de zaalingang uitgereikte 3D-brillen op (‘Zet uw 3D-bril op zodra u de deur onder het viaduct ziet,’ luidde de cryptische mededeling op het begeleidende briefje), want vanaf dat moment zat je als toeschouwer midden in het sprookjesachtige decor van Sunken Garden, de nieuwste opera van de internationaal gelauwerde Nederlandse componist Michel van der Aa (1970).

De 3D-sensatie in Sunken Garden is niet zomaar een gimmick. De opera vertelt het door succesauteur David Mitchell (Wolkenatlas, De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet) geschreven verhaal over aspirant-videokunstenaar Toby Kramer, die in zijn kelderappartement een film maakt over twee vermiste personen. Onverwacht krijgt de videokunstenaar financiële steun uit het fonds van de mysterieuze mecenas Zenna Briggs. De giften lopen zo hoog op dat hij zelfs in 3D kan gaan werken. Zo sluiten vorm en inhoud naadloos op elkaar aan, zodat je als toeschouwer soms even niet weet waar de film ophoudt en het podium begint, of wanneer je naar het orkest luistert en wanneer naar de soundtrack.

De vermisten zijn softwareontwikkelaar Simon Vines (Jonathan McGover) en partygirl Amber Jacquemain (gezongen door de Australische popzangeres Kate Miller-Heidke); ze hebben elkaar ooit ontmoet in de psychiatrische kliniek waar een vriend van Vines verblijft. We komen meer over hen te weten in de interviews die de videokunstenaar heeft gehouden met de hospita en de schizofrene vriend van Simon, en met de moeder van Amber (een galeriehoudster die van iets te veel glaasjes houdt). Ook heeft de kunstenaar de filmpjes en sms-jes op de nagelaten iPhone van Amber tot een geheel gemonteerd.

Dwalend langs de randen van de stad stuit Toby (een fraai gezongen en ingehouden geacteerde rol van Roderick Williams) op een stralende deur in een pijler van een viaduct. Hij gaat naar binnen en belandt in een ‘verzonken tuin’, waar hij de gezochte personages vindt. Ze blijken door Zenna Briggs naar deze tuin te zijn gelokt. De tuin is een oogverblindende, kunstmatige wereld (gefilmd in het Eden Project in Cornwall), waar eenzame mensen vertoeven die gebukt gaan onder een schuldgevoel, een soort limbo tussen leven en dood. Ook Toby Kramer is door schuldgevoel die wereld in gezogen. Zenna, de boze fee in dit verhaal, heeft deze ‘occulte machine’, waar herinneringen, en dus ook trauma’s verdwijnen, ontworpen om de zielen van deze mensen uit te knijpen en zichzelf onsterfelijk te maken.

Echt spannend wordt Tobias’ queeste niet. Daarvoor ontbreekt het de personages aan psychologische diepte – hoe breed hun trauma’s ook worden uitgemeten. Die verhalen (over de wiegendood van het dochtertje van Simon, de zelfmoord van een vriendin van Amber, de houtje-touwtje euthanasie van de moeder Tobias) mogen er wel uit, als Van der Aa tien minuten uit de opera wil knippen voordat die in Toronto in première gaat, wat hij in de nazit in de nieuwe foyer van de Amsterdamse stadsschouwburg aangaf te willen. Alleen de suggestie van genoemde trauma's zou beter werken.

In een interview afgelopen zondag in de Amsterdamse Vondelkerk naar aanleiding van de Nederlandse première zei Mitchell gekscherend: ‘It’s opera, it is supposed to be ridiculous.’ Zijn libretto blijft, ondanks, of misschien juist door, alle verwijzingen naar Griekse en Bijbelse mythen steken in gothic fantasy, compleet met een portal tussen twee werelden, in de vorm van een verticale vijver. De personages blijven bordkartonnen figuren, veroordeeld om ideeën uit te beelden. En inderdaad wordt het inderdaad een beetje ridiculous wanneer aan het einde de strekking van het libretto moet worden geduid in Drie Geboden (‘Gij zult lijden!’ ‘Gij zult hopen!’ ‘Gij zult sterven!’).

Maar toch, Van der Aa’s meeslepende muziek doet je de zwakke punten van dit bijzondere experiment vergeten. Er zitten prachtige duetten in Sunken Garden, en aan het einde zelfs een kwintet (waarin twee zangers meezingen als hologrammen op het scherm). De avant-gardistische muziek in Sunken Garden is niet van het tergende piep-knars-knor soort. In de inleiding op de voorstelling werd verwezen naar componisten als Bach, Mozart, Beethoven, Strawinksy en Ligeti als muzikale invloeden, maar Van der Aa laat zich ook inspireren door Radiohead, de ambient soundscapes van Aphex Twin en hardcore techno. Ook wordt in Sunken Garden kort geciteerd uit het werk van Britney Spears (Toxic). Dat maakt hem als hedendaags componist wat je noemt: cool.

Zie hier de trailer op Youtube The Making of Sunken Garden:

Sunken Garden is nog te zien op tot en met 9 juni in de Amsterdamse Stadsschouwburg. De voorstellingen zijn allemaal uitverkocht.  De documentaire The Making of Sunken Garden van regisseur Lucas van Woerkum wordt uitgezonden op Nederland 2, zondagmiddag a.s. om 13 uur en dinsdag 11 juni 0.15 uur.

Zie hier het volledige programma van het Holland Festival.

Sunken Garden

muziek: Michel van der Aa

libretto: David Mitchell

muzikale leiding: André de Ridder

toneelbeeld en lichtontwerp: Theun Mosk

cast: Roderick Williams (Toby Kramer), Katherine Manley (Zenna Law), Claron McFadden (Iris Marinus)

cast film: Kate Miller-Heidke (Amber Jacquemain), Jonathan McGovern (Simon Vines)

orkest: Amsterdam Sinfonietta