Een open brief aan Merkel

Geachte mevrouw Merkel,

In uw toespraak, gericht aan de winnaars van de Nobelprijs, zei u dat de invoering van de euro, ondanks alle problemen, een succesverhaal zou zijn. U beweert dat het bezuinigingsbeleid in de eurozone – het steeds verder aanhalen van de broekriem – noodzakelijk en goed zou zijn. Volgens u zou dit bovendien zijn eerste vruchten afwerpen: de productiviteit zou weer toenemen, tekorten op de lopende rekeningen zouden afnemen, en begrotingstekorten zouden worden afgebouwd. Bovendien zouden de hulppakketten weer ‘zekerheden’ voor de schuldlanden hebben gecreëerd.

Laten we deze zogenaamde ‘vruchten’ eens bekijken. De werkloosheid in de eurozone (Duitsland buiten beschouwing gelaten) is van 7,1% in 2007 gestegen naar 14,3% in 2013. Statistisch bezien is dit van invloed op de productiviteit, omdat ondernemingen en banen met lagere productiviteit van de markt verdwijnen. Wanneer landen daardoor armer worden, importeren zij minder en nemen de tekorten op de lopende rekening af. De Duitse export-industrie begint dat al te merken. Sinds het begin van de eurocrisis in 2009 is de export gedaald van 43,3% naar 36,8%.

Opvallend is bovendien dat sinds het begin van de monetaire unie de export naar eurolanden doorlopend is gedaald van 45,4% (2000) naar 36,8% (2013), terwijl deze naar derde landen in dezelfde periode juist is gestegen van 35,3% naar 43,1%. De stijgende werkloosheid en de aanhoudende recessie gaan in de noodlijdende schuldlanden ten koste van de fiscale boekwaarde. Bovendien konden deze landen hun begrotingstekorten niet onder de vereiste 3% brengen; in plaats daarvan neemt hun totale schuld voortdurend toe.

De actoren op de financiële markten zijn nog niet ongerust, omdat de hulppakketten en de toezegging van ECB-chef Draghi om, indien noodzakelijk, staatsobligaties uit de markt te nemen, fungeren als een soort garantie. Zodra het in de eurozone slechter gaat, kopen de financiële actoren met goedkoop geld van de ECB staatsobligaties van de noodlijdende schuldlanden – temeer omdat het hier niet om eigen kapitaal gaat. Intussen betalen de eurolanden een lagere rente dan vóór het uitbreken van de eurocrisis, en kunnen de banken weer flinke bonussen uitkeren.

Mevrouw Merkel, ongetwijfeld wist u dat het bezuinigingsbeleid, dat u de schuldlanden hebt opgedrongen, zwaar bekritiseerd zou worden. Daarom hebt u geprobeerd uit te leggen dat u in Duitsland begrotingsconsolidatie en groei in evenwicht zou hebben gebracht en de werkgelegenheid zou hebben doen toenemen. U verzuimt echter te zeggen dat ook Ierland en Spanje, die inmiddels aanspraak op de noodfondsen hebben moeten maken, vóór het uiteenspatten van de vastgoedzeepbel flinke begrotingsoverschotten hadden. Zo is in Ierland de totale overheidsschuld teruggelopen van 34,5% (vierde kwartaal van 2001) naar 24,9% (vierde kwartaal van 2007); in Spanje in dezelfde periode van 55,6% naar 36,9%. Hoe is dit zo gekomen? Gedurende de jaren van 2002 tot 2007 was de reële rente – herfinancieringsrente van de ECB, rekening houdend met de stijging van de prijzen voor particuliere consumptie – in beide landen negatief. Dit heeft de vastgoedsector een onvoorstelbare impuls gegeven. Deze fiscale bronnen hebben de regeringen, zonder dat zij er iets voor hoefden te doen, enorme begrotingsoverschotten opgeleverd. Uiteindelijk was het niets anders dan schijn. Na het uiteenspatten van de vastgoedzeepbel en het door de regeringen noodzakelijke overeindhouden van de banken, is de totale schuld in Ierland naar 124,3% en in Spanje naar 93,3% omhooggeschoten. Een soortgelijke ontwikkeling vindt nu in Duitsland plaats. Ook bij ons is de reële rente sinds 2010 negatief, met als gevolg: stijgende conjunctuur, impuls voor de vastgoedsector en enorme fiscale bronnen. De afname van de overheidstekorten komt dus niet voort uit deugdelijk begrotingsbeleid, maar uit het rentebeleid van de ECB, die geen rekening houdt met de economische noodzaak van Duitsland, maar slechts de eurozone overeind probeert te houden.

De zogenaamde economische bloei heeft u en uw regering ertoe gebracht om de staatsbegroting een hypotheek van 230 miljard euro op te leggen, waarvoor vooral de jonge generatie zal moeten betalen. De gevolgen zullen u binnenkort duidelijk worden.

Mevrouw Merkel, u sprak over een concurrentiecrisis in de eurozone. Van een dergelijke crisis is in Duitsland geen sprake. De eenheidsmunt is voor Duitsland ondergewaardeerd en voor de zuidelijke landen juist overgewaardeerd. Investeringen voor duurzame groei, die moet voorkomen dat de binnenlandse jeugd gedwongen wordt te emigreren, vinden niet plaats. Ons exportoverschot is echter niet alleen een struikelblok binnen de eurozone, maar ook internationaal. Sinds de oprichting van de Europese Monetaire Unie is het saldo van de Duitse lopende rekening, als percentage van het bruto binnenlands product, gestegen van een tekort van 1,7% (2000) naar een overschot van 7,5% (2013). Ook de export (goederen en diensten) is toegenomen: van 33,4% (2000) naar 50,6% (2013). We bieden de rest van de wereld steeds meer producten en diensten en krijgen daar werkgelegenheid in eigen land voor terug. John Maynard Keynes, toonaangevend econoom van de twintigste eeuw, noemde het beleid om aan de hand van een ondergewaardeerde munt de binnenlandse werkgelegenheid te bevorderen ‘beggar thy neighbour’-beleid: ‘maak van je buur een bedelaar’.

Mevrouw Merkel, de aanzienlijke tekortkomingen in de economische en monetaire unie is voor u de politieke zwakte om iets te beslissen en direct daarna weer ter discussie te stellen: “We hebben zeer weinig economische coördinatie en al helemaal geen verplichtende en sanctionele mogelijkheid om bij niet-naleving van de eigen beloften op een of andere manier tot de orde geroepen te worden.” Daarmee velt u een vernietigend oordeel over uw eigen beleid. Op EU-toppen is geregeld gediscussieerd en ruzie gemaakt over het bevriezen van de begrotingen. Het geïnteresseerde publiek werd wijsgemaakt dat u zich daar hard voor had gemaakt. Nu geeft u feitelijk toe: het was voor niets. Ondanks alles geeft u de hoop niet op: “In de eurozone moet dit, met een gemeenschappelijke munt, verbeterd worden.”

U bent er trots op dat het u gelukt is bij het aanpakken van de zwakte van het Europese bankensysteem een quantumsprong te maken. Maar in welke richting? U bent blij met de ‘Haftungskaskade’ [‘bail-in’, red.]. Als een euroland op instorten staat en de nationale verantwoordelijken niet genoeg financiële middelen hebben, moet de eurogemeenschap bijspringen – welke maximale grenzen er ook zijn afgesproken. Wanneer u, koste wat het kost, wilt verhinderen dat afzonderlijke landen de eurozone verlaten, zal Duitsland de financiële gevolgen moeten dragen.

Zij vinden het geen goed idee om een land, dat het al zo slecht heeft, met verdere strafmaatregelen te dreigen. Aan de andere kant zien zij het uiteenvallen van de eurozone als mogelijkheid om het economisch zwakke Europa weer op gang te krijgen. “De kosten voor het instandhouden zullen op lange termijn de kosten voor het uiteenvallen ver overschrijden,” zei James Mirrlees.

Met vriendelijke groeten,

Joachim Starbatty

Met dank aan senator Alexander Kops (PVV) voor het vertaalwerk.