'Don't do stupid shit'

'Don't do stupid shit,' heet de nieuwe Obama-doctrine, sinds de president tijdens een lange vlucht naar Azië het motto van zijn buitenlandse beleid aan meereizende journalisten trachtte uit te leggen. 'Don't do stupid shit!', om het nog maar eens te herhalen, waarbij de meeste kranten in Amerika (zoals de New York Times) de Obama-doctrine tot 'Don't do stupid stuff' hebben gedoopt. Shit kleeft niet onder de schoen van een president. Paul Brill schreef er gisteren in de Volkskrant in mooie, bijna achteloos geformuleerde zinnetjes een trefzekere column over. Hij concludeerde dat er alom wordt gespeculeerd over een kentering in de internationale machtsverhoudingen (ten nadele van de VS), met als enige zekerheid dat de mondiale stabiliteit er niet op vooruit zal gaan als de Amerikanen met strategisch verlof gaan. Idem dito voor het democratische gehalte van de wereld.

Dat Obama niet heeft gebracht wat er bij zijn aantreden van werd verwacht, is een eufemisme. Maar een tweede Jimmy Carter is hij ook niet geworden. Daarvoor zorgde de riskante geheime operatie waarbij Osama bin Laden onder de neus van de Pakistaanse geheime diensten werd uitgeschakeld. Bij Carter mislukte zo'n actie (om de Amerikaanse gijzelaars in de ambassade in Teheran te bevrijden). Obama had meer geluk, altijd belangrijk voor een Amerikaanse president, en werd anders dan Carter voor een tweede termijn gekozen. Echt stomme dingen heeft Obama ook niet gedaan. Stupid shit, dat is in de ogen van de Obamians (zie het boek van James Mann) nog altijd de erfenis van George W. Bush. Daarom is de ergernis bij Obama des te groter dat hij dat voor zijn kiezen krijgt en door de journaille verantwoordelijk wordt gehouden voor het Amerikaanse prestigeverlies.

Die ergernis is begrijpelijk, maar daarom nog niet terecht. Wat we het laatste jaar hebben gezien is het uiteenvallen van Obama's buitenlandse politiek, tegenover Rusland en in het Midden-Oosten. Echt verrassend was dat niet, want de grondslagen waarop de Obamians naar de wereld kijken deugen niet. Het idee dat Amerika de wereld kan leiden door het goede voorbeeld te geven was veel te optimistisch en Obama zei afgelopen week nog dat de tijd van 'invloedssferen' in de eenentwintigste eeuw voorbij is. Dat is bull shit. Maar zulk wensdenken hoort bij het links-progressieve wereldbeeld waardoor Obama zich laat leiden, en je kunt van een president die even gedacht moet hebben dat hij de messias zelf was niet verwachten dat hij daar afstand van neemt. Dat zou een verloochening van zijn eigen antecedenten zijn. We zullen het er dus mee moeten doen en die context is het al heel bijzonder dat hij als links-activistische president bedachtzaam opereert en zich zeer bewust is dat de macht van Amerika in de boze buitenwereld op grenzen stuit. Dat bewustzijn deelt hij met de softe Jimmy Carter, en met - jázeker - de keiharde Henry Kissinger, de oude meester van de Amerikaanse geopolitiek. Ook de machtigste man ter wereld, wat Obama nog steeds is, kan geen ijzer met handen breken.

Ondertussen moet de president de brokstukken van zijn eigen politiek onder ogen zien en zichzelf zien te herpakken. De handreiking naar de moslimwereld is mislukt, net als de reset in de betrekkingen met Rusland, waarover Vladimir Poetin (de man van 2013 en 2014) hele andere ideeën had. Anders dan bij Carter, die dankzij Anwar Sadat en Menachem Begin wel het geluk had van een diplomatieke doorbraak in het Midden-Oosten, mislukte ook de Amerikaanse pogingen om het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen vlot te trekken. Die mislukking komt overigens mede op conto van de ijdele minister van Buitenlandse Zaken John Kerry, die de macht van Amerika in het Heilige Land schromelijk overschatte en van wie we met terugwerkende kracht blij mogen zijn dat hij niet in 2004 tot opvolger van Bush werd verkozen. Dan had Amerika in Irak en Afghanistan nog veel meer in de shit gezeten.

Het ergste verwijt aan Obama is dat hij in Syrië, waar Bashar al-Assad chemische wapens tegen zijn eigen bevolking inzette, zijn door hemzelf gestelde 'rode lijn' liet overschrijden. Het Kremlin, dat Obama op het laatste moment te hulp schoot en in het Midden-Oosten weer een klompvoet tussen de deur kreeg, kan daaruit geconcludeerd hebben dat het op de Krim zijn gang kon gaan. Hetgeen een logenstraffing is van de woorden van de Amerikaanse president dat de tijd van 'invloedssferen' voorbij is. Toch vind ik de kritiek dat Obama het in Syrië heeft laten lopen niet terecht. Het was bij voorbaat duidelijk dat hij niet echt geloofde in militaire strafacties tegen het Syrische bewind, en het was ook niet echt duidelijk hoe die effectief hadden kunnen zijn. Dan is het verstandig daar niet aan te beginnen, hoeveel gezichtsverlies daar in eerste instantie ook mee verbonden was. Want Obama had zichzelf helemaal klemgezet (en uitgewist) als hij halfhartig aan militaire acties was begonnen waarvan iedereen wist dat die tot niets of tot nog grotere rampen zouden leiden. Heel goed dat hij deze 'rode lijn' niet heeft overschreden. Dat zou pas echt stupid shit zijn geweest.

Ik denk dat Obama zich daarmee nieuwe diplomatieke speelruimte verwierf die hij anders nooit meer zou hebben gehad, al is het ook waar dat de anti-Amerikaanse krachten in de wereld - de in cynische machtstermen denkende Poetin voorop - hun kans schoon zagen om revanche te halen. Daarbij is het nog maar de vraag of Moskou zich in Syrië, waar Bashar zijn chemische wapens moet inleveren, zich aan de afspraken houdt, internationale afspraken die op de Krim zijn geschonden. Daarbij dreigt Poetin de hele Europese ordening die na de Koude Oorlog tot stand is gekomen op te blazen. Of het zover komt, staat niet vast. Het kan zijn dat ook Poetin, net als Obama in Syrië, op het laatste moment tot het inzicht komt dat hij deze 'rode lijn' niet moet overschrijden en geen stupid shit moet uithalen. Helemaal gerust kunnen we daarop niet zijn, want waar Bush zijn Laura als corrector had en Obama vasthoudt aan zijn soms openlijk mokkende Michèle, daar heeft Poetin de neiging alle schepen achter zich te verbranden en is hij vorig jaar gescheiden van zijn vrouw Ljoedmila.

Dat is geen goed teken, het succes is de baas van het Kremlin gevaarlijk naar het hoofd gestegen. Daar hoeven we bij de oppassende Obama gelukkig niet bang voor te zijn. Het 'don't do stupid shit' is vooral een oproep aan zijn tegenstanders, die ook de tegenstanders van Amerika zijn en niet moeten denken dat ze ongestraft hun gang kunnen gaan. Of het zal helpen, is een tweede. Maar onderschat Obama niet. De machtigste man ter wereld voor wie nooit strategisch verlof bestaat is geen softie, laat staan een lame duck.