'Domino-effect Marokkaanse jongeren: zien andermans mooie spullen en eigenen zich dat met steeds brutere middelen toe'

In het NPO-tweeluik ‘Ajouad en de Top 600’, waarvan woensdag de laatste aflevering online kwam, gaat presentator en filmmaker Ajouad El Miloudi op zoek naar jongeren, die op de veelplegerslijst staan. Hij vindt ze op straat, bij opvanglocaties, thuis en via de politie. Hij zoekt uit wie ze zijn, wat een aanpak is van de problemen en hoe de hulpverlening kan zijn. El Miloudi neemt deel aan een inval bij een delinquent en hij spreekt vooral Marokkaanse jongeren wat hen beweegt. Ze vertellen dat ze gemakkelijk aan geld willen komen. Ze zien de mooie spullen bij anderen en dat willen ze ook. Het is een domino-effect, naar steeds meer geld stelen en zich dat met steeds brutere middelen toeëigenen.

Een voormalig delinquent vertelt dat hij z’n geweten bij de roofovervallen uitgeschakelde. Nu is hij op het rechte pad en wil een eerlijk bestaan opbouwen met vrouw en kinderen. Dat is goed te vernemen, maar er zijn nog zoveel anderen die rücksichtlos doorgaan, ten koste van weerloze slachtoffers, maar ook ten koste van hun eigen toekomst.

Wat is de oplossing voor deze problematiek? Joost Eerdmans probeerde het bespreekbaar te maken maar Arnon Grunberg, Abdelkader Benali en Wouter Koolmees snoeren hem de mond: “Je mag niet generaliseren, dan beschadig je een hele bevolkingsgroep”, de overbekende mantra waarmee ze anderen monddood maken en elke discussie torpederen. Ze willen een bevolkingsgroep beschermen tegen discriminatie, maar bereiken juist het tegendeel. Als je voortdurend wegkijkt en het probleem niet wilt benoemen, dan wordt de reputatie van de hele groep aangetast. Dat is nadrukkelijk aan de orde. Grunberg, Abdelkader, Koolmees, Paul Scheffer, Lotfi El Hamidi, Leo Lucassen, Maurice Crul en noem de hele lange rij Nederlanders maar op: het zijn wegkijkers en ze zijn medeschuldig.

Femke Halsema wordt burgemeester van Amsterdam. Toen zij aantrad moest zij huilen van vreugde. Ik moest ook huilen, maar dan van verdriet voor de stad waar ik geboren en getogen ben. We kennen Halsema van haar optreden in de Tweede Kamer. Ze was een dame die voortdurend wegduikt om deze problemen te benoemen. Opvallend was ook haar geringe kennis op het vlak van culturele en religieuze achtergronden bij allochtone jongeren.

Het was voor iedereen duidelijk dat van alle kandidaten voor het burgemeesterschap van Amsterdam er dus één kandidaat was die het beslist niet kon worden: Femke Halsema. En exact zij wordt het wel! Je vraagt je dan af wat heeft er zich in de hoofden van de Benoemingscommissie afgespeeld. Is er een vergadering geweest waarin gesteld werd “laten we Halsema benoemen, het wordt tijd dat er een eerste vrouwelijke burgemeester van Amsterdam komt!”

Bij Paulien Krikke konden we de vonkenregen zien en toen kon Krikke met zachte maar besliste hand naar de uitgang geduwd worden. Nu is het effect van Halsema’s optreden diffuus, maar eigenlijk toch zo duidelijk. Het gaat bar slecht met Amsterdam, lees het rapport van de Ombudsman. Een politicus zegt me: “met Amsterdam komt het ‘nooit’ meer goed, geheel in de greep van de criminaliteit”.

Halsema verschijnt in het programma ‘M’ en haar wordt gevraagd wie het zijn die al decennialang homo’s molesteren. Zij kijkt dan zéér bezorgd. Ze antwoordt dat het een groot probleem is van een brede groep. Je zult geen ander antwoord van haar kunnen verwachten: ontkennen, niet benoemen, wegkijken, niets doen, wel meesterlijk serieus kijken. Bewindsman Wouter Koolmees heeft integratie in zijn portefeuille, maar ook hij is bevreesd voor ‘discriminatie’ en doet helemaal niets.

El Miloudi gaat op zoek naar oplossingen en vraagt het aan criminoloog en antropoloog dr. Hans Werdmölder. Werdmölder antwoordt dat het goed is te bedenken dat deze jongeren in een ‘schaamtecultuur’ zijn opgegroeid. Einde interview van maximaal 15 seconden. Werdmölder krijgt geen gelegenheid te vertellen wat hij daarmee bedoelt. Schaamtecultuur en schuldcultuur zijn bekende begrippen in de sociologie. De schaamtecultuur staat volgens de recherche en wetenschappers in de weg bij het oplossen van zware misdaad, zoals liquidaties. Een oprecht excuus van het individu telt in de westerse ‘schuldcultuur’ met ingrediënten als spijt uitspreken, toegeven dat je in de fout bent gegaan en berouw tonen. Het gaat om: spijt, deemoed, nederigheid , berouw, redengeving, beterschap beloven, berisping en straf ondergaan.

In een ‘schaamte­cultuur’ voedt de gemeenschap je op: de buurman, de schooljuffrouw, de ooms en tantes, de trainer. Als een jongere de fout in gaat, is dat niet alleen het probleem van de ouder, maar van de hele buurt. Respect en loyaliteit naar de gemeenschap winnen het van bekentenis. Het gaat dus niet om etniciteit. Een cultuur die schaamte kent, zien we ook bij sommige beroepsgroepen, zoals de politie, waarbij loyaliteit vaak belangrijker is dan eerlijkheid: je valt een collega niet af. En in het groot: ‘right or wrong, my country’ en ‘Befehl ist Befehl’.

Schaamtecultuur is loyaliteitscultuur, ontkenningscultuur. Rechters en officieren trachten feiten helder te krijgen, maar raken geïrriteerd door ontkennende verdachten. Als er geen berouw wordt getoond, wordt de kans op recidive groot en dreigt een hogere straf. Wat ook meespeelt is de straatcultuur, ‘je gaat die zak niet de waarheid vertellen, je blijft ontkennen, ook al ben je op heterdaad betrapt’. We hebben er geen begrip voor, maar we begrijpen het wel.

Werdmölder heeft over dertig jaar participerend onderzoek gedaan door met hen op te trekken, hun ouders te spreken, hen te kennen en te begrijpen. Ik ken Werdmölder van nabij, evenals zijn vier boeken. Ik weet ook hoe moeilijk zijn onderzoek is geweest en welke hoge prijs hij voor zijn levenswerk heeft moeten betalen. Hij kent de problematiek van Marokkaanse jongeren door en door en hij verdient dus niet een interview van 15 seconden, maar van tenminste een hele uitzending. Ik noem hem deskundige nummer één en men zou verwachten dat de Nederlandse regering uitgebreid kennis heeft genomen van zijn ervaringen en inzichten. Zero.

Met toestemming van Werdmölder openbaar ik zijn tekst naar El Miloudi: “Ik ben verbolgen op de programmamakers. Ik heb gezegd dat cultuur medebepalend is, naast opvoeding, opgroeien op straat, weinig onderwijs, etc. Dat knippen jullie eruit. En mijn bewering over cultuur, zonder de context, laten jullie meteen door een ander ontkennen. Ook heb ik jullie verteld dat Marokkanen altijd ontkennen, en dat dit ook effect heeft op hun bestraffing. Dat heeft weer te maken met een schaamtecultuur. Dat deel hebben jullie weglaten. Ik heb verteld over de aanpak van de Top 600, die ik voorsta. Niets van terug gezien in de uitzending. Ik werk aan dit soort programma’s niet meer mee.”

Het is lovenswaardig dat El Miloudi een inkijk geeft in de allochtone cultuur van jongeren. Het is echter laakbaar dat hij de inzichten van een deskundige als Werdmölder afkapt omdat ze hem blijkbaar niet bevallen. Dat is een vorm van manipulatie. Hij staat daarmee oplossingen in de weg, die hij zelf zegt te zoeken.