De wet van behoud van ellende

Een gastbijdrage van André Bijkerk.

In een vorig brok koutte ik wat over een ontmoeting met een oude kennis, waarbij ik voor het eerst in de praktijk werd geconfronteerd met het vreemde sociologische fenomeen dat kennelijk niets zo verbroedert als het vinden van een gemeenschappelijke angst. Het was me al wel bekend dat leiders, tirannen, stamoudsten, etc, meesters waren in het genereren van angst. Als intermezzo: Anthony Watts plaatste een denkbare illustratie van een oervorm daarvan enige jaren geleden, binnen een uur eigenlijk nadat ik het had aangeboden. Voor het gemak een kleine samenvatting:

Toen in lang vervlogen tijden, in de ijstijd, de winter wel erg lang duurde, riep de medicijnman de stam bijeen om uit te leggen wat er aan de hand was. Het waren goden in de afgelegen bergen die het onheil hadden afgeroepen. De oude stamidioot betwiste dit echter, er was daar helemaal niemand in die streek en winters duurden wel vaker wat langer. De medicijnman suste het geroezemoes en sommeerde de stam om niet naar de stamidioot te luisteren omdat deze werd betaald door de brandhoutmaatschappijen.

De medicijnman vervolgde zijn betoog en verklaarde dat de goden gunstig konden worden gestemd wanneer de stam alle kostbaarheden aan de goden zouden offeren. De stamidioot meende echter dat dit alleen maar het einde van de stam zou bespoedigen. Dat was de druppel en de stamidioot werd afgevoerd.

Uiteindelijk vertrok de medicijnman met de kostbaarheden naar de bergen en warempel, de zomer kwam terug en dat bevestigde het rotsvaste geloof van de stam in de klimaatgoden van de bergen.

'Claimer': enige overeenkomst met de huidige praktijk is exact zo bedoeld.

Maar zo werkt dus een 'moral panic', een begrip dat al in een eerdere bijdrage, 'De wet van Monckton', is genoemd. Omdat ik het heel belangrijk vind, citeer ik deze keer een Nederlandstalige definitie:

'Morele paniek is een buitenproportionele, vijandige en gemediatiseerde reactie op een situatie of technologie, een persoon of groep, die waarden en normen lijken te bedreigen. Het begrip verklaart maatschappelijke angstreacties die niet in verhouding staan tot de ernst, het risico, de schade of de dreiging.'

'Moral panics' worden gegenereerd door zogenaamde 'moral entrepreneurs' zoals de tovenaar of Al Gore. Zij richten hun venijn graag op de uitgroep, de anderen, de stamidioot, 'deniers', etc. Stanley Cohen noemt deze de volksduivels in zijn opus magnum 'Folk Devils and Moral Panics'. (Zie hier en hier.) Maar om een 'moral panic' te laten werken moet het wel wortel schieten in een vruchtbare grond. En kennelijk is dat nu precies die neiging van het menselijk instinct om te verbroederen als een reactie op angst voor een bedreiging. Zoals al is aangegeven, denk ik dat deze neiging ook omkeerbaar is: De wens om te verbroederen resulteert in een neiging om een geschikte bedreiging te zoeken waarvoor men gemeenschappelijk angst kan hebben.

En zo hebben we een sterke gecombineerde 'top down/bottom up feedback loop' dat 'moral panics' steeds algemener voorkomend en intenser maakt. En dat is één reden waarom 'global warming' zo'n krachtige onuitroeibare hype is. Een andere factor daarvoor, die de volgende keer aan de orde komt, is het krachtenveld dat die verbroedering in stand houdt. Dat staat bekend staat als 'groupthink'.

Tenslotte, dit brok heet 'De wet van behoud van ellende'. Ik had oorspronkelijk voor ogen om dit stuk te beginnen met een verwijzing naar een essay dat ik lang geleden schreef: 'Wenken voor Global Warming sceptici; een analyse vanuit de leunstoel.' Hierin introduceer ik 'Andre's wet van behoud van ellende' met een schertsformule over een totale dreigingsniveau als som van reële en virtuele dreigingen en de grootte van de populatie. Hoewel ik toen nog geheel onbekend was met begrippen als 'moral panic' en 'groupthink', geloof ik toch dat die wet enigszins bruikbaar zou kunnen zijn. Misschien iets voor een brok verderop.

Aldus André Bijkerk.

Voor mijn eerdere DDS–bijdragen, zie hier.