De prioriteiten van dit kabinet

Regeren is vooruit zien en prioriteiten stellen. Welke prioriteiten dit kabinet stelt blijkt uit de aangekondigde maatregelen: er gaat volgend jaar 100 miljoen euro (structureel) naar defensie en 570 miljoen euro (éénmalig) naar internationale noodhulp en opvang vluchtelingen. Het is maar wat je belangrijk vindt...

Wat zijn de overige belangrijkste prioriteiten die dit kabinet zichzelf gesteld heeft gisteren? Ik licht er twee uit, die tevens met elkaar samenhangen: werkgelegenheid en onderwijs.

De belangrijkste prioriteit van het kabinet. De regering is van plan 3 tot 5 miljard euro uit te trekken voor een belastingherziening, waarbij de kosten van arbeid worden verlaagd. Dat wordt geen 'big bang', zoals staatssecretaris Wiebes het uidrukte, maar een geleidelijke herziening. Er is onvoldoende geld om de aanpassingen inééns door te voeren. Het plan is nog niet in concreto uitgewerkt, dus details kan ik u niet geven. Wel wordt de laagste belastingschijf verlaagd (kosten 475 miljoen euro) en wordt er 500 miljoen beschikbaar gesteld in de vorm van een hogere arbeidskorting.

Nu wil het geval dat er al een mooi basisidee in de la ligt te wachten op invoering. Het zal de werkdruk van de belastingdienst drastisch verlagen. Vorig jaar juni offreerde de commissie Dijkhuizen een rapport aan toenmalig staatssecretaris Weekers. Dat plan voorziet in lagere tarieven, minder aftrekposten en een veel eenvoudiger en minder fraudegevoelig systeem van toeslagen. Volgens het CPB zal het plan op termijn zelfs 140.000 extra banen opleveren, omdat een transparanter belastingstelsel nu eenmaal bijdraagt aan het verbeteren van onze algemene concurrentiekracht en het minder een rem zet op het leveren van prestaties dan nu het geval is. Maar de invulling van het vereenvoudigde belastingstelsel wordt door het kabinet pas 'op de langere termijn' ingevoerd.

Ook wil het kabinet 160 miljoen euro extra beschikbaar stellen voor het kindgebonden budget om zo de koopkracht van gezinnen te ondersteunen. Ook zal het loon van alle ambtenaren voortaan weer de markttrend volgen (dat wil zeggen: alleen omhoog, niet omlaag natuurlijk). Hiernaast komen er verschillende 'overbruggingsmaatregelen', het regeerakkoord heette niet voor niets 'Bruggen slaan'. Er komt een 'brug-ww', een verruiming van de mogelijkheden om tijdelijk te werken of een kansrijke technische opleiding te volgen met behoud van een WW-uitkering. De bedoeling van deze maatregel is om de risico's voor werkgevers bij het in dienst nemen van medewerkers te verlagen en de kans op werk voor hen die al langere tijd thuiszitten te verhogen. Om diezelfde reden wordt de kinderopvangtoeslag bij ontslag verlengd met drie maanden. Overigens wil het kabinet instellingen in de kinderopvang voortaan rechtstreeks gaan bekostigen, waardoor het aantal ontvangers van een kinderopvangtoeslag zou afnemen met 99 procent, doch dit terzijde. En tot slot is het lage BTW tarief voor de bouw verlengd tot de volgende bouwvak.

Het is de vraag of al deze maatregelen soelaas bieden. Het zijn in mijn ogen vooral lapmiddelen en symptoombestrijding. Overal in de eurozone, dus óók in ons land, is de middenklasse aan het verdwijnen. Door 'offshoring' (bedrijven verplaatsen werkgelegenheid naar goedkoper buitenland); en door verdergaande automatisering en robotisering van functies met een reperterend karakter. Op termijn bedreigt dit de economische groei, want een kapitaalkrachtige middenklasse is de basis voor algemene welvaart. Het kabinet onderschat deze ontwikkelingen. Deze ontwikkelingen zullen voor grotere verschillen tussen arm en rijk zorgen in de samenleving en daar helpen de voorgestelde kabinetsmaatregelen geen lieve moeder aan. Wat wel kan helpen is betere scholing en een stijging van het algemene niveau van het onderwijs. Daarvoor heeft het kabinet ook plannen.

Door akkoorden die in de sector zijn gesloten en de invoering van het leenstelsel, komen vanaf 2015 jaarlijks vele honderden miljoenen euro's vrij. Die worden weer in het onderwijs gestoken om de kwaliteit 'toekomstbestendig' te maken. Volgend jaar gaat het om 768 miljoen waarna het bedrag oploopt tot ruim 1,2 miljard in 2018. Het is echter zeer de vraag of deze plannen de kwaliteit van het onderwijs structureel zullen verbeteren. Vorig jaar november kwam de WRR nog met een plan (Naar een lerende economie), waarin de facto werd gesteld dat het ontwikkelen van nieuwe kennis niet zo belangrijk was. Het gaat voortaan meer om 'het mobiliseren en toepassen van ideeën en technieken die te vinden zijn in andere bedrijven, sectoren of landen'. Nederland als het China aan de Noordzee of zoiets. Je valt van de ene verbazing in de andere als je die aanbevelingen leest. Maar het kabinet wil nog meer doen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

Zo gaan de salarissen van het lerarencorps omhoog en komt er 115 miljoen euro vrij voor lerarenbeurzen. Daarmee kunnen 15.000 leraren een bachelor- of masteropleiding volgen. Verder krijgen alle docenten een persoonlijk budget en tijd om zich bij te scholen. In welke mate deze voorstellen bijdragen aan het scheppen van nieuwe banen (de topprioriteit van het kabinet) ontgaat me volledig. Maar ook dit is nog niet alles wat het onderwijs betreft.

Het kabinet wil dat het voor werknemers bij bedrijven of de Rijksoverheid aantrekkelijker wordt om te promoveren. Dit moet ertoe leiden dat tussen 2015 en 2025 het aantal promovendi flink stijgt. Je mag hopen dat het niet uitmondt in de meest krankzinnige leerstoelen, maar daar durf ik absoluut geen vergif op in te nemen...

Ook ambitie tonen mag weer. Het kabinet wil toptalent aanmoedigen. Zo mogen uitblinkende VWO'ers straks vijf in plaats van zes jaar over hun opleiding doen en ze kunnen de vermelding 'cum laude' ('met lof') op hun diploma krijgen. Nou, dat zal storm lopen. Ook komen er allerlei maatregelen die bedoeld zijn om de mismatch tussen opleiding en banen te verkleinen. Voor uitmuntende mbo-leerlingen komt er bijvoorbeeld een speciaal programma, waarvoor jaarlijks 25 miljoen euro voor wordt vrijgemaakt. Ook komt er jaarlijks 75 miljoen euro extra bij voor technische en andere kostbare mbo-opleidingen en worden er -net als in het hoger onderwijs- kwaliteitsafspraken gemaakt. Het kabinet is daarnaast van plan om met kennisinstellingen, bedrijven en overheden een wetenschapsagenda op te stellen, waar de toekomstige thema's voor wetenschappelijk onderzoek in komen te staan (leve de vrije wetenschap). Tenslotte gaat per 1 september volgend jaar het nieuwe leenstelsel in voor studenten. Het plan moet weliswaar nog door de Kamer, maar het heeft al een kamermeerderheid. Het nieuwe stelsel moet in 2026 een bedrag van 1 miljard euro opleveren.

Zoals gezegd bestaan deze kabinetsplannen in mijn ogen vooral uit symptoombestrijding en ligt er geen duidelijke visie aan ten grondslag waar we met deze samenleving naartoe willen. Er worden punaises gepoetst, maar de kist wordt vergeten. O ja, voor ik het vergeet: de geplande decentralisatie van de WMO (zorgtaken naar gemeenten). Ondoordacht, vroegtijdig en ingegeven vanuit de gedachte geld te besparen. Vrees dat het kabinet van een koude kermis thuis komt. Onze samenleving wordt er met de voorgenomen maatregelen al met al niet gezelliger op, en dan druk ik me nog voorzichtig uit.