De onnozele krachten hebben de wind mee

Je kon het al van verre zien aankomen en gisteren was het dan zover: de voorstanders van Schotse uittreding uit het Verenigd Koninkrijk, een unieke constructie die sinds 1707 bestaat, gaan in de peilingen voor het eerst op kop. De voorsprong is klein en er zijn nog tien dagen te gaan, maar de trend is duidelijk. Het Yes-kamp gaat winnen. Wat op zich al opmerkelijk is, want in referenda wint meestal het nee-kamp. Maar de voorstanders van Schotse onafhankelijkheid hullen zich in een constructief ruitjeskleed en zien er met zo'n kilt en doedelzak ook niet gevaarlijk uit. Van oudsher staan de Schotten als redelijke, bescheiden en zuinige mensen bekend, en dat zijn ze nog steeds. Als zo'n vriendelijk volk uit een verband van meer dan driehonderd jaar wil stappen, is er werkelijk iets aan de hand. Ook al zullen de treinen blijven rijden, de Britse ponden blijven stromen, Adam Smith en zijn onzichtbare hand hun werk blijven doen, en de Schotse accenten bij Newsnight en de BBC blijven klinken. Maar als Schotland voor zichzelf kiest, zal de westerse wereld niet meer dezelfde zijn. Groot-Brittannië is dan niet alleen nog minder groot geworden, het houdt feitelijk op te bestaan. De Big Ben staat dan moederziel alleen in Westminster, dankzij een soeverein besluit van de Schotten, en niet van de Engelsen, de Noord-Ieren of de Welshmen (die in Belfast en Cardiff ook al hun eigen parlementsgebouwen hebben). Zouden ze daar bij UKIP al over hebben nagedacht?

Misschien moeten we zo'n stap niet dramatiseren. Het kan heel goed een non event blijken te zijn, omdat in de moderne wereld grenzen niet meer tellen en Schotland gewoon EU-lid blijft. Of de Engelsen dat over drie jaar ook nog zijn, is een andere zaak. David Cameron heeft ook daarover een referendum beloofd, maar daarvoor moet hij komend jaar eerst wel de verkiezingen winnen. Mij is niet helemaal duidelijk hoe dat na de afscheiding van Schotland zit, maar als dat Labour-bolwerk niet meer meestemt is een Conservatieve overwinning verzekerd. En daarmee is de geest van 'little England' uit de fles. Als Engeland uittreedt uit de EU, verschijnt er warempel echt een nieuwe Hadrian's Wall aan de horizon.

Gek genoeg willen de Schotten wel los van Engeland, maar niet van het Europese continent. Als oud-aanhangers van Labour, dat onder de Schot Gordon Brown in het Blair-tijdperk tot new Labour werd omgedoopt, dromen zij van een sociaal-democratisch utopia op Noordzee-olie naar Scandinavisch model. Het is de Engelse arrogantie die in Schotland moeilijk ligt: Margaret Thatcher en haar revolutie van welvarende kleinburgers, die van Londen na de big bang in de City een kapitalistisch en voor de rest van de Britten peperduur waterhoofd maakte, waardoor het (relatief) gedepriveerde Schotland zich benadeeld voelt. Tegen zulke emoties is het moeilijk vechten. Elke Churchill, weten de Britten al sinds 1945, toen ze onverwacht voor Clement Attlee kozen, legt het daar tegen af. De keuze voor Schotse onafhankelijkheid kan dus niet echt als een schok komen; de trend is al zichtbaar sinds de Tweede Wereldoorlog en het opbreken van India. Beetje bij beetje is het machtige Britse Rijk afgebrokkeld, waardoor nu elke kleine havenstad droomt van een toekomst als Singapore of Hong Kong. Van Gaza tot Belfast en Aberdeen.

Toch leken de voorstanders van Schotse afscheiding tot voor kort ver in de minderheid en zagen de Unionisten het referendum met vertrouwen tegemoet. Net als Jozias van Aartsen bij ons met dat referendum over de Europese Grondwet in 2005. Zouden ze ook wel even winnen. Waarmee de grondstemming onder de bevolking totaal verkeerd werd getaxeerd. Niet dat de meerderheid van de mensen nu tegen de EU is, of in Schotland tegen Groot-Brittannië. Daar hebben ze driehonderd jaar onderdeel van uitgemaakt. De Schotten leefden daar tot voor kort prima in en hadden er ook niet zo over nagedacht. Maar dan komt er zo'n referendum, je spreekt er tijdens de campagne eens over met de buren die het ook nog niet weten, en ineens slaat de stemming om en ontstaat het idee dat je als Schot beter af kunt zijn zonder die vervelende Engelsen. Dan slaat de fantasie ook op hol. Draaiden de Britse strijdkrachten niet altijd op dappere en vuurvaste Hooglanders? Waren nationale iconen als Ian Fleming, James Bond en Sean Connery ('007' is vóór Schotse onafhankelijkheid) geen Schotse helden in dienst van het Britse Rijk die ten onrechte zijn opgeëist door Londen?

In Jeruzalem logeerde ik deze zomer vier dagen in het Scottish Guest House, een prachtig verblijf uit de koloniale tijd (1927) met een schilderij van Edmund Allenby aan de muur. Maar die glorietijd is definitief voorbij, en volgens sommige economen (die in meerderheid tegen afscheiding zijn) presteren kleine staten economisch beter dan grote staten. Kijk naar Noorwegen en Zwitserland. (Het Luxemburg van Jean-Claude Juncker wordt in dit verband nooit genoemd.) Het belangrijkste argument van degenen die voor het blijven in het Verenigd Koninkrijk pleiten, de economie, werkt als een boemerang. Net als bij ons in 2005 met dat referendum over de Europese Grondwet, dat feitelijk over de onvrede over de euro ging. Voor de Schotten is die onvrede - ironie, ironie - Thatcher en 'I want my money back!' Dat de Schotten juist netto-ontvangers van subsidies uit Londen zijn, wil er dan even niet in. En voor je het weet is een meerderheid van betrekkelijk tevreden mensen 'om' en zeggen ze een verbond op dat meer dan driehonderd jaar zijn succes heeft bewezen.

De onnozelen van geest en de mensen die het nog niet weten geven de doorslag; dat is altijd een van de risico's van de democratie. Daarom ben ik tegen referenda waarin een toevallige generatie (die van nu) de kans krijgt om zomaar bij meerderheid van 50 + 1 over een kwestie te stemmen die ook voor toekomstige generaties van levensbelang is. Bij zulke fundamentele kwesties kun je niet over één nacht ijs gaan en ik voorspel ongeacht de uitslag van 18 september een nieuw (correctief) referendum, omdat de verliezers zich niet bij hun verlies kunnen neerleggen. Dat gaat voor veel onzekerheid in West-Europa zorgen, in een tijd waarin het ook helemaal niet ondenkbaar is dat Marine Le Pen in 2017 president van Frankrijk wordt. Dat is dan honderd jaar na de Russische Revolutie, waarin tevens samen met de Britse eilanders het lidmaatschap van de 'EUSSR' kan worden opgezegd. Gewoon omdat het kan en al die nationale fronten ook eens een kans moeten krijgen. Omdat de meerderheid die argeloos is en het ook niet precies weet, de buik vol heeft van die betweterige elites, of ze nu in Brussel zitten, of in Washington, Parijs en Londen. Dat is de stemming onder het volk en die stemming versterkt zichzelf.

Zelf zou ik nog wel in zijn voor een referendum over de invoering van referenda. Dan zou ik driewerf 'Nee!' stemmen. Maar waarschijnlijk is ook dat niet genoeg. De westerse wereld valt voor onze ogen als nationale folklore uiteen en het wordt onder allerlei valse vlaggen als volksbevrijding gevierd. Alleen mensen die geen weet hebben van echte onderdrukking, kunnen zo slordig en onnozel zijn.