De Nederlandse Thatcher

Het hoort bij rechts om te doen alsof vroeger alles beter was. Conservatieven herinneren graag aan nationale succesnummers, zoals Jan Peter Balkenende met zijn VOC-mentaliteit. Hoon was zijn deel, al was het maar omdat Jan Peter aan geen enkele verbeelding tegemoetkwam. Hij gold als fatsoensrakker die normen en waarden predikte, een lulletje rozewater dus. Conservatieven zijn ook niet meer wat ze zijn geweest. In plaats van sterke mannen eisen zij tegenwoordig sterke vrouwen. Sinds het heengaan van de Iron Lady is het epidemisch. 'Doe ons nu een Thatcher!' riep Bart Jan Spruyt vertwijfeld uit. Het is een pijnlijk zwaktebod dat conservatieven anno 2013 niks beters weten te verzinnen dan een knalharde tante die dertig jaar geleden met Victoriaanse denkbeelden de Britse samenleving heeft opgeschud. Terwijl er wel degelijk een Nederlandse Thatcher valt aan te wijzen. Alleen: zij zit in Brussel.

Vrijdag liet Neelie Kroes weten dat zij een derde termijn als commissaris in de Europese Commissie niet uitsluit. Weliswaar loopt haar termijn voor de Digitale Agenda pas in 2014 af, maar zij denkt als 71-jarige nog graag vooruit. In Brussel wordt nu al nagedacht over het verdelen van de posten voor over een jaar, en daar moet Nederland - Neelie dus - vroeg bij zijn. Het tekent haar instelling. Mevrouw Kroes, in haar eerste termijn commissaris mededinging, was altijd al van aanpakken, niet zeuren, agenda's trekken, handen uit de mouwen en first things first. Daarbij was zij niet op haar mondje gevallen en ook niet te beroerd die van anderen te snoeren. Zij houdt van concurrentie, maar duldt die van anderen eigenlijk niet. Zij heerst boven de korenmaat. Inderdaad: one size fits all, behalve haar.

Je zou zeggen: the right spirit! Maar niet op de Dagelijkse Standaard, waar zij als 'eurofiel' geen goed kan doen. Volgens critici zou zij de pers willen muilkorven, wat moet blijken uit een recent EU-rapport waarin censuur in de maak zou zijn. Hoe een ongekozen eurocommissaris de censuur van kritische persmuskieten in een unie van straks achtentwintig lidstaten met samen een half miljard inwoners zou kunnen afdwingen, blijft onduidelijk, maar voor eurosceptici die in de almacht van Brussel geloven is alles mogelijk. En toegegeven: als er toch zweepslagen moeten knallen, knalt Neelie het hardst. In Nederland heeft zij altijd gezegd waarop het het staat, zelfs de heer Lubbers - een studievriendje - kreeg haar niet klein. En anderhalf jaar geleden wist zij vanuit Brussel te melden dat zij alleen al het speculeren over het opbreken van de euro in een neuro en een zeuro 'gevaarlijk' vond. Daar kun je het mee eens zijn of niet, maar vanuit haar standpunt als eurocommissaris die zich inzet voor het behoud van de euro had zij daarin volstrekt gelijk. Dat heeft niks met een denkverbod te maken, maar alles met het sluiten van de eigen rijen, les één in het politieke bedrijfsleven. Gezaghebbende (ex-)politici zoals Frits Bolkestein, haar voorganger in Brussel, die nu in talkshows alternatieven voor de euro aanprijzen, zoals een parallelle munt naast de euro waaraan Frankrijk niet deelneemt, scheppen de voorwaarden voor het opbreken van de eurozone. Dat is verraad van de Europese zaak.

Die oproepen van mevrouw Kroes tot solidariteit, zelfs met zwakke Zuid-Europese landen, om de buitenwereld ervan te overtuigen dat de eurozone zich niet door de financiële markten laat wegspelen, zijn opmerkelijk. Als sentimenteel staat zij niet bekend. Integendeel, met Onno Ruding stond zij symbool voor het 'harde gezicht' van het eerste kabinet-Lubbers, het meest succesvolle hervormingskabinet van de laatste dertig jaar. Nederland moest weer leren de broekriem aan te halen. Ook in het minder gelukkige tweede kabinet-Lubbers was zij van de partij. Inderdaad, zij was minister in dezelfde tijd (1982-1989) dat Thatcher Groot-Brittannië omturnde, op een zeer Nederlands departement: Verkeer en Waterstaat, met veel ronkende teksten over de Gateway to Europe. Een positie die haar als dochter van een Rotterdamse transportondernemer op het lijf was geschreven.

Niet dat zij nooit in opspraak kwam. Haar contacten met vastgoedman Jan Dirk Paarlberg - een kasteelvrindje uit haar tijd als president van Nijenrode - riepen vragen op. Ook over haar lobby namens de Rotterdamse haven voor de Betuwelijn kun je vragen hebben, zeker waar ze zich later als eurocommissaris zo tegen kartels zou afzetten. Om naar Brussel te gaan moest zij lucratieve nevenfuncties opgeven. Door haar geruchtmakende (tweede) huwelijk met Bram Peper (PvdA) stond ze in de jaren negentig ook model voor de Paarse tijdgeest. Maar toen Peper na een (door de media nogal opgeklopte) bonnetjesaffaire als minister moest aftreden en het niet meer zo goed ging met Bram, werd hij door Neelie als een Fred Flintstone uit huis gezet. Uithuilen deed hij maar in zijn flatje in Rotterdam, niet bij haar in Wassenaar. Waarmee Neelie zich weer eens van haar koele kant had laten zien. Geduld voor de old boys-netwerken heeft ze ook niet meer. Neelie is geradicaliseerd (mede onder invloed van de feministe Ayaan Hirsi Ali) en pleit tegenwoordig voor vrouwenquota.

Daar kun je het mee eens zijn of niet, maar Kroes staat wel voor haar zaak. In Nederland is zij momenteel de enige die het publiekelijk en zonder voorbehoud voor de euro durft op te nemen. De eurozone moet volgens haar gewoon volhouden en met alle riemen blijven doorroeien. Al moet daarbij de kanttekening worden gemaakt dat het ook Kroes was die in februari 2012 als eerste eurocommissaris opmerkte dat er bij een Griekse exit 'geen man overboord zou zijn'. Daarvoor werd ze dan weer door Commissievoorzitter Barroso op de vingers getikt. Uit haar rol valt ze soms ook. Maar voor Nederlandse begrippen hebben we hier met een uitzonderlijk politica te maken, die nooit bang is om zich uit te spreken (of van mening te veranderen), en zich door niemand de les laat lezen. Zij was en is naar alle objectieve maatstaven een 'Nederlandse Thatcher', behalve dat zij nooit een regering of een politieke partij heeft geleid. Maar wel gezegend met een grensoverschrijdende VOC-mentaliteit. Dat zij voor de eenwording van Europa is, past bij haar voorkeur voor de vrije markt; ook Thatcher was in 1986 groot voorstander van de European Single Act (later voelde ze zich op dit punt door haar adviseurs misleid en waarschuwde ze tegen 'federalisme via de achterdeur'). Mevrouw Kroes heeft zich bij mijn weten nooit over misleiding beklaagd. Zij maakte haar fouten bij voorkeur zelf.

Er is nóg een overeenkomst met Thatcher. Net als de Iron Lady weet 'nikkelen Neelie' van geen ophouden. Op 71-jarige leeftijd lakt Neelie Kroes nog steeds haar nagels, waar Lady Thatcher haar handtas al op de pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar in de ring moest werpen. Dat getuigt van een formidabele vechtlust. Als (ongekozen) politiek dier met de Ausdauer van een diesel is mevrouw Kroes iedereen de baas, sterke mannen én sterke vrouwen. Zou dat de reden zijn dat Nederlandse conservatieven geen voorbeeld in haar zien?