De lijsttrekkers negeren een angstaanjagende waarheid: de economie staat op instorten, een beurskrach is nabij

Met de Tweede Kamerverkiezingen voor de deur is het gemakkelijk om op de politiek te focussen, en de economie terzijde te schuiven. Dat zou ten onrechte zijn, schrijft econoom Frits Bosch. De westerse wereld koerst af op een beurskrach die z'n gelijke niet kent.

Vorig jaar bivakkeerde de Nederlandse economie in recessie, met een negatieve groei van 3% met een werkloosheid van 6%. Toch steeg de AEX met 3,3% naar 624,6 punten. Sinds de kredietcrisis van 2008 is de beurs aan een gestage opmars bezig, afgezien van een paar flinke hobbels. Dat is een ongewoon lange periode, mede gezien de nijpende economische positie waarin landen zich thans bevinden door Covid-19. Het is nog niet geheel te overzien, maar dat de schade van de epidemie gigantisch is, daar zijn economen het wel over eens.

Hoe komt het dan dat de beurs niet navenant reageert? Dat komt omdat de beurs niet langer is wat het (altijd) geweest is. Ik bedoel daarmee dat de beurskoersontwikkeling nu vooral een resultante is van het beleid van centrale banken, wereldwijd. Centrale banken voeren al sinds jaar en dag een beleid om rentes en inflatie fors laag te houden en schulden op te schroeven om economische groei aan te wakkeren. De wereldwijde schuldenberg is daardoor royaal voorbij de point of no return. De rente wordt met kracht laag gehouden om de schuldenlanden te faciliteren.

Het resultaat is onder meer dat sparen zinloos is geworden en zelfs geld kost. Absurd. Spaarders worden zodoende gedreven om te beleggen in zakelijke waarden: aandelen en vastgoed. Eenieder beseft dat de waarde van die sectoren al jarenlang gigantisch wordt opgeblazen en inmiddels weinig relatie meer heeft tot de onderliggende waarde. Er is sprake van een luchtbel die steeds verder wordt opgepompt.

Iedere beleggingsanalist weet dat de reële waarde van een aandeel vertegenwoordigd wordt door de lange termijn cashflow van het bedrijf ‒ stel 20 jaar ‒ te disconteren naar het heden. Die relatie is al lang verloren gegaan. De kloof is gigantisch, maar beleggers zien er niet naar om. De beurs is niet meer in evenwicht tussen beleggers die angst hebben voor een daling versus beleggers die hebzucht hebben en menen dat de beurs nog veel verder omhoog kan. Met andere woorden: er zijn nu enkel nog de hebzuchtigen. Een belegger kan gerust een aandeel kopen in de wetenschap dat er een koper is, want er is altijd een nog grotere waaghals op de markt. Althans, tot zover.

Hoe lang kan dit spel doorgaan? Lang, zoals we inmiddels weten, door de ijzeren greep van centrale banken op de markt. Op de markt speelt immers niet langer het spel van vrije vraag en aanbod, maar wordt rigide gestuurd en gedreven door centrale banken. Het is verworden tot een kunstmatig schouwspel.

De beurs is een plek waar “vertrouwen” met hoofdletters geschreven wordt. Zolang dat vertrouwen er is kan het doorgaan. Maar o wee als er aan dat vertrouwen geknabbeld wordt. Wanneer is dat het geval? Dat kan allerlei oorzaken hebben, waaronder ook niet te voorziene gebeurtenissen zoals bijvoorbeeld onverwachte (politiek) voorvallen die zich als een olievlek verspreiden. Het kan ook een economische oorzaak hebben, bijvoorbeeld een toename van rente en inflatie buiten de controle van centrale banken. We zien dat nu gebeuren in de VS en als afgeleide, ook in de EU. ECB-voorzitter Christine Lagarde schrikt ervan. Vele bedrijven zijn namelijk tot de nok toe gefinancierd met leningen, mede om corona te overleven. Een rentestijging is funest bij herfinanciering van de schulden: dan dreigen er faillissementen, komt er een forse verdere sanering, loopt de werkloosheid verder op, gaat de WW terug naar 1 jaar, ontstaan er langere rijden bij de voedselbanken, enzovoort. Het is te vreselijk om over na te denken.

Waar ik op wil wijzen is dat de beurs zich in een bijzonder ongezond vaarwater heeft begeven, met consequenties voor de reële economie. Dat komt niet alleen doordat er steeds meer geld in gepompt wordt waardoor koersen stijgen, maar vooral doordat er de onderkant, die reële waarde van bedrijven, vernietigd is en wordt. De bodem waarop de beurs berust is veel kwetsbaarder geworden. Er is dus sprake van een negatieve schaarbeweging.

Kan dit voor een wat langere periode goed gaan? Naar mijn mening niet. Het is te wankel. Mijn scenario is dat als we allemaal ingeënt zijn en we weer terug gaan naar ‘normaal’ de beurs nog eens een vlucht naar boven neemt: een opluchtingsvlucht richting stratosfeer. Rentes en inflatie gaan eindelijk verder omhoog. Maar daarna komt de ontnuchtering, die gepaard gaat met een koersdip of met een beurskrach. Institutionele beleggers zullen niet verkopen, maar al die ex-spaarders en soortgelijken wel. In een beurs zonder nieuwe kopers heb je niet zoveel verkopers nodig om de beurs omlaag te laten ijlen. Opvallend is overigens dat als rentes omhoog gaan maar beurskoersen omlaag, dat deelnemers van pensioenfondsen in het huidige stelsel dan relatief ongeschonden blijven vanwege de hoge rentegevoeligheid.

De beurs is vrij geleidelijk omhoog gegaan. Maar we weten dat als de daling eenmaal inzet, het holderdebolder omlaag gaat en je blij mag zijn als je je handeltje verkocht krijgt. Vermogensbeheerders zullen zeggen: “niet verkopen, want het komt terug!!!”. Dat is correct, maar stel een koersval van 25 of 30%: dan kan het zomaar tien jaar of veel langer duren tot het oude niveau bereikt is, getuige de geschiedenis van de AEX. Buitengewoon zuur voor minder kapitaalkrachtigen.

Er komt altijd een moment van beurscorrectie. Het is nooit anders geweest. Ik zie nu (jonge) beleggingsadviseurs spaarders aanraden om (blind) in de beurs te stappen. Het is kuddegedrag van het kaliber 'zij doen het ook, dus het moet wel goed en vertrouwd zijn.' Nee. Ik acht het volstrekt onverantwoord als er niet gewezen wordt op de grote risico’s die vooral nu spelen. De beurs is als een hond die kwispelt, maar ook heel hard kan bijten. Je kunt het ook zo zien: als je op het strand rul zand bijeenbrengt om een heuveltje te maken, dan zal net één korreltje te veel het hele heuveltje laten instorten...

Doemdenkers zijn niet populair. Mijn scenario is helaas niet vrolijk: eerst een opluchtingsrally, daarna een ontnuchteringsrally omlaag. En gezien het feit dat de beurs dermate is opgepompt, kan het des te meer omlaag. Een volwaardige beurskrach, waarvan we de gelijke nog niet eerder gezien hebben, is mogelijk.

Ik zeg niet dat dit gebeurt, maar het is in potentie zeker aanwezig. Daar helpt geen centrale bank aan. Hoed u dus voor een beurskrach. Er moet weer meer evenwicht komen tussen angstigen en hebzuchtigen. Overigens vind ik het opvallend dat er in de verkiezingsdebatten totaal geen aandacht is voor dit soort zaken, terwijl dit naar mijn smaak wel verdiend is. Het gaat telkens enkel over spenderen als in een blind spel kwartetten.

Er wordt dan altijd gevraagd: wanneer komt de dip? Dat is helaas niet aan te geven. Zoals gezegd: het is van vele (onvoorziene) zaken afhankelijk. Ik zat laatst in een taxi. De chauffeur ‒ een man van naar schatting een jaar of 25 ‒ vertelde me dat hij met z’n laatste spaargeld in de aandelenbeurs was gestapt: “Geweldig! Ik heb al een winst van 10%, belastingvrij!” Toen wist ik het zeker: verkopen.

Frits Bosch, auteur van “Risico als obsessie”, “Dat is het risico”, “Wereld op een keerpunt” “Onbehagen bij de elite”, “Schaft ook Nederland zich af?” en “Feminisme op de werkvloer”.