De Franse email-slag

Het nieuws heeft veel hilariteit gewekt, vooral in Groot-Brittannië, waar alle grappen over 'luie Fransen' weer van stal zijn gehaald. Het moet ook heerlijk nieuws zijn voor de Britten, die met hun vakbonden lang voor ouderwets doorgingen, maar sinds de Thatcher-revolutie een moderniseringslag hebben doorgemaakt en nu in Europa op het gebied van flexibele arbeidsverhoudingen de toon zetten. Sindsdien heet het - vinden zelfs Franse economen - dat Frankrijk wel wat meer 'thatcherisme' kan gebruiken en dat de Franse vakbonden nog in de vorige eeuw leven. Het willen reguleren van het elektronische Franse mailverkeer bevestigt die achterlijke manier van doen (beter: niet-doen). Waar de Britten sinds de vakbondsoorlogen uit de jaren tachtig met staken zijn opgehouden en na het vreugdeloze premierschap van de workoholic Gordon Brown zelfs de dagen van New Labour alweer achter de rug hebben, genieten de Fransen nog steeds van hun 35-uurse werkweken, lange vakantiemaanden, en eindeloze lunchbreakes. Anders dan op de druilerige Britse eilanden gaat in Frankrijk voor niks de zon op. En dan hoeven die bevoorrechte Fransen 's avonds niet eens hun email meer te openen als de baas voor het slapen gaan nog even hun attentie vraagt.

Het mag duidelijk zijn dat de mercantilistische Fransen zich met deze emailslag nog steeds afsluiten voor de eenentwintigste eeuw. Wie nu nog niet begrijpt dat met de digitalisering de wereldeconomie is veranderd, zal altijd in het verleden blijven steken, terwijl God allang niet meer in Frankrijk leeft. De digitale revolutie, waar email een functie van is, maakt het juist mogelijk op allerlei tijdstippen waar ook ter wereld aan de slag te gaan, wat voor kenniswerkers ongekende mogelijkheden biedt. De boodschap is zo wijdverbreid, dat elke dissonant als een stupiditeit wordt ervaren. De Fransen zijn weliswaar niet helemaal gek (de Britten benijden 'the french way of life'), maar toch zeker wel lui, en hebben bovendien de neiging het liefst in vast dienstverband bij de overheid te werken en anderen de kastanjes uit het vuur te laten halen. Het is in Frankrijk geen pretje patron te zijn, het personeel is daar nog steeds de baas.

Toch is er voor het Franse voorbehoud op mailgebied wel iets te zeggen. Dat geldt vooral voor leidinggevenden die hun personeel moeten 'aansturen'. Hoe handig email ook is, er moet in arbeidsverhoudingen voorzichtig mee worden omgesprongen, juist omdat een mailtje zo snel verzonden is. In de wereldwijde vierentwintiguurseconomie ligt het Orwelliaanse gevaar op de loer dat van de kenniswerker permanente beschikbaarheid wordt geëist. De individuele vrijheid die het digitale tijdperk suggereert wordt dan weer tenietgedaan doordat er nooit meer rust en een moment voor jezelf is. Deels is dat een theoretisch probleem, dat makkelijk ondervangen kan worden als de arbeidsverhoudingen goed zijn en opdrachtgevers en dienstverleners exact weten wat ze aan elkaar hebben. Maar dat laatste is in een flexibele economie, die ook in personele zin snel verandert, steeds minder vanzelfsprekend. Het komt steeds vaker voor dat partijen alleen maar digitaal contact hebben en elkaar in levende lijve nooit zien. Dan 'abstraheert' het contact en wordt het veel makkelijker 'bazig' op te treden. Wie zijn medewerkers niet meer persoonlijk ziet, gaat makkelijker tot ontslag over, of wentelt bedrijfsrisico´s makkelijker af. Het onderlinge inlevingsvermogen dat altijd nodig is voor een succesvol arbeidsverband (waarin, hoe ongelijk ook, ook altijd een element van gelijkwaardigheid moet zitten), wordt er niet beter op als er alleen nog via email wordt gecommuniceerd. Het leidt onvermijdelijk tot communicatiestoornissen en irritaties, omdat de urgentie of de (verborgen) betekenis van mailboodschappen door verzender en ontvanger verschillend worden geïnterpreteerd.

Dat hoeft allemaal geen ramp te zijn, en de voordelen van email zijn vele malen groter dan de nadelen. Maar in arbeidsverhoudingen blijft persoonlijk contact van belang. Zo lijkt mij zeker in onze hippe freelance-economie waarin mensen ook snel worden afgedankt helemaal niet gek als het wettelijk verboden wordt om medewerkers per email de wacht aan te zeggen. Zulke diepingrijpende mededelingen behoren in een persoonlijk contact of geschreven brief te worden gedaan, niet per smartphone die mensen op de fiets of tijdens het autorijden zomaar even te horen krijgen. De huidige vierentwintiguurseconomie is al geprikkeld genoeg en het zou weleens beter voor de arbeidsproductiviteit, de onderlinge arbeidsverhoudingen en het algehele leefklimaat kunnen zijn als er op vastgestelde tijden gewoon gas wordt teruggenomen en niet thuis wordt gegeven. En voor belangrijke mededelingen of slechtnieuwsgesprekken hebben de Fransen van oudsher een prima platform: de lunch waarbij alle betrokken partijen lijfelijk aanwezig zijn.

Er zijn van die gewoonten die ook in het digitale tijdperk, waarin economieën in een permanente hervormingswedijver verwikkeld lijken te zijn, gehandhaafd moeten blijven. De wereld wordt er echt niet beter op als de Fransen hun lunches moeten opgeven. En het is een teken van individuele soevereiniteit om buiten werktijd je mail af te zetten. Het is weliswaar een twintigste-eeuws zwaktebod zoiets op beschaafde wijze via een rechter te willen afdwingen, maar dat de Fransen hier een serieus punt aan de orde stellen is zonneklaar. Ook voor volken waar ze doorgaans geen zon hebben. Want als Franse kenniswerkers buiten werktijd al niet meer ongestoord door allerlei mail van de baas kunnen leven als God in Frankrijk, moeten we ons afvragen waar dat nog wel kan.