De finlandisering van Oekraïne is geen optie

De term finlandisering dateert uit de jaren zeventig, toen critici van de Ostpolitik van Willy Brandt erop wezen dat de Bondsrepubliek door los van Amerika toenadering tot Moskou te zoeken weleens te afhankelijk van de Sovjet-Unie zou kunnen worden. Met de DDR had de Sovjet-Unie immers de sleutel tot de Duitse hereniging in handen, en met toekomstige energieleveranties zou de Bondsrepubliek (en met haar heel West-Europa) steeds meer een gewillig oor krijgen voor de politiek-strategische en economische wensen van Moskou. Het kleine Finland verkeerde al in die positie. Het was weliswaar geen lid van het Warschau-pact en had een markteconomie, maar onder president Urho Kekkonen deed het Scandinavische land niets dat de machtige Sovjet-Unie zou kunnen ontrieven. (Daarmee doet het denken aan de 'dhimmitude' waarmee westerse landen uit zichzelf al door de knieën gaan voor intimidatie uit de moslimwereld om problemen te voorkomen.)

Achteraf gezien is die finlandisering van West-Europa een spookbeeld gebleken. Het Sovjetcommunisme stortte ineen en de Duitse eenwording vond plaats op westerse voorwaarden. Finland trad toen het de kans kreeg toe tot de EU, al is het geen NAVO-lid geworden om de goede betrekkingen met Rusland niet op het spel te zetten. Maar met de revanchistische koers van Vladimir Poetin rond de Krim en de oostelijke Oekraïne, doen weer de oude scenario's uit de Koude Oorlog de ronde. Dus ook die van finlandisering. Dat ligt voor de hand bij Oekraïne, omdat het nog veel meer dan Finland onderdeel uitmaakt van de historische Russische invloedssfeer en de mythische 'Russische ziel'. Daarbij krijgt Oekraïne - letterlijk 'grensland' - sinds jaar en dag goedkoop gas uit Rusland, waarbij Moskou heeft laten zien er niet voor terug te deinzen de gaskraan ook dicht te draaien. Net zoals Finland na de Tweede Wereldoorlog gedwongen werd met Oost-Karelië en de grensstad Vyborg (Viipuri) een achtste deel van zijn grondgebied aan de Sovjet-Russen af te staan, staat de nu het oostelijk deel van Oekraïne onder druk. De Krim is al verloren. Moskou hoeft alleen maar te dreigen met militair ingrijpen om zijn zin door te drijven. En het Westen kan daar weinig tegen doen.

Het Finse voorbeeld is nog actueler geworden omdat Poetin er volgens zijn voormalige adviseur Andrei Illarionov, die nu voor het (libertijnse en zeer rechtse) Amerikaanse Cato-instituut werkt, op uit zou zijn de historische invloedssfeer van de Sovjet-Unie en haar tsaristische voorgangers te herwinnen. Finland was in een personele unie met Rusland verbonden en maakte van de revolutionaire verwarring van 1917 gebruik om zich van Rusland los te maken. Anders dan Oekraïne of de Baltische republieken, die tijdens het interbellum ook zelfstandig waren, maakte Finland nooit deel uit van de Sovjet-Unie. Wel vocht het tijdens de beruchte winteroorlog van 1940 tegen inlijving door Stalin en koos het in een strijd van leven op dood voor Duitsland. In 1942 boekte Finland flinke territoriale winst, om die na het keren der krijgskansen weer kwijt te raken. Maar het feit dat de Finnen zich onder de legendarische chef-staf  Carl Gustav Mannerheim tegen de Russen verweerd hebben, geldt in Finland zelf als belangrijkste reden waarom het land na de Tweede Wereldoorlog niet door het Rode Leger is bezet en zijn binnenlandse vrijheid kon behouden. Daarmee springt opnieuw de analogie in het oog met de huidige Oekraïne, dat zich met de nationalistische demonstraties op de Maidan in Kiev tegen de Russische invloedssfeer heeft verzet.

Voor het Westen zou zo'n finlandisering van Oekraïne een acceptabele uitkomst zijn, omdat Oekraïne ('grensland') strategisch gezien toch al een soort overgangsgebied is en militaire confrontaties met Rusland worden vermeden. Waar de finlandisering van West-Europa in de jaren zeventig als iets onaanvaardbaars gold, ligt dat anders voor de finlandisering van Oost-Europa. De Russische invloedsfeer moet ergens beginnen, en als dat in Oekraïne is liggen wij daar niet wakker van. Vergeleken met het Helsinkiproces, de ontspanningspolitiek tussen Oost en West uit de jaren zeventig toen de Russen op vijfhonderd kilometer van Zandvoort stonden, is dat nog steeds een enorme strategische sprong voorwaarts. Finlandisering ziet er ook niet meer zo duister uit, omdat de Koude Oorlog voor het Westen goed is afgelopen en de geschiedenis één constante laat zien: geen enkel niet-Russisch volk verkeert graag onder de knoet van Moskou, en ook lang niet alle Russen zijn even enthousiast over dictatoriaal bestuur. Maar als we de finlandisering van Finland zelf erbij betrekken, ziet de zaak er toch anders uit.

Allereerst hebben de Finnen zelf gevochten voor hun onafhankelijkheid. Dat is toch iets anders dan demonstreren, wat de (westelijke) Oekraïners tot nu toe hebben gedaan. Het belangrijkste punt is echter dat het Westen nooit een stem heeft gehad in deze uitkomsten, omdat deze gebieden buiten de directe westerse invloedssfeer vielen. In 1940 wilde Churchill de Finnen nog steunen in hun strijd tegen Stalin (toen middels het Molotov-Ribbentroppact bondgenoot van Hitler), maar daar kwam niets van terecht. Dat Moskou Finland zijn binnenlandse vrijheid 'gunde', lag niet aan het Westen, maar aan het vernuft van de Finse diplomatie, die ongeveer wist tot hoever zij kon gaan en kon wijzen op de militaire prestaties van de Finnen zelf. Dat kunnen de Oekraïeners (en ook de Georgiërs) niet, terwijl Poetin weet dat het Westen voor hun vrijheid nooit een oorlog zal riskeren. Gezien de huidige intimidatiepolitiek van het Kremlin jegens de naaste buren zou het al mooi zijn als het Westen (de NAVO) voor de bescherming van Finland een geloofwaardige strategie kan bedenken, om te voorkomen dat Finland zelf net als tijdens de Koude Oorlog weer wordt 'gefinlandiseerd'.

Speculeren over een 'finlandisering van Oekraïne' als oplossing voor de huidige crisis met Rusland, helpt daar niet bij. Als uitkomst na lang diplomatiek touwtrekken met Rusland is het misschien aanvaardbaar, maar niet bij voorbaat als doel op zich. Het is op dit moment vooral wensdenken van westerse kant, terwijl Poetin niet in de stemming is om daaraan toe te geven en de westerse verlegenheid ruikt. Erger: het Westen wekt met zulke voorbarig geformuleerde diplomatieke scenario's de indruk zich op voorhand neer te leggen bij de eisen van het Kremlin, wat noch voor de (ware) Oekraïeners, noch voor de (ware) Finnen een bemoedigend vooruitzicht is.