'De financiële staatsgreep'
Onder deze titel hield voormalig journalist en financieel columnist Joris Luyendijk gisteravond een lezing in de Antwerpse Kammenstraat voor een volgepakte zaal.
Hij schetste daar een beeld van een 'rotte' financiële sector. Ofschoon ik dat laatste met hem eens ben, vond ik de rest van zijn analyse wat te gemakkelijk en te oppervlakkig. Volgens Luyendijk speelt 'greed' (hebzucht) geen rol, maar is het arbeidsvoorwaardensysteem de schuld van uit de hand gelopen bancair gedrag. Immers, zo stelt Luyendijk, zakenbankiers in The City kunnen elk moment ontslagen worden. De Britten hebben er zelfs een term voor bedacht 'culls', de angst per direct ontslagen te worden. Luyendijk:
"Enkele jaren geleden stelde toenmalig Brits premier Tony Blair de Londense City vrij van bepaalde wetten binnen het arbeidsrecht. Het gevolg is dat wie in de bankensector werkt binnen de 5 minuten op straat kan staan. Een uitleg is zelfs niet nodig. Iedereen die ik heb gesproken kent wel zon horrorverhaal van iemand die een simpel telefoontje kreeg met de boodschap binnen 5 minuten zijn bureau leeg te maken, zijn jas te pakken en het gebouw te verlaten. Wie Londen een beetje kent, weet dat je je blauw betaalt aan een woning in de stad. Scholen van een goed niveau zijn haast onbetaalbaar. Een bankier met een gezinnetje binnen Londen is dus als de dood voor dat ene telefoontje. Daarbij wordt gekeken naar wie de zwakste resultaten haalde en die personen worden er simpelweg uitgezet. Het gevolg is dus dat al die bankiers niet werken omwille van hebzucht, maar wel door de angst om het slachtoffer te worden van zon ontslagengolf.
Dat zal allemaal best, maar met dit voorbeeld geeft Luyendijk direct aan waarom zijn analyse niet klopt, althans veel te beperkt is. The City is niet hetzelfde als het Europese bankwezen. Bovendien geldt dit slechts voor een beperkt deel van het bankwezen: de investmentbanks ofwel de zakenbanken. Voor het grootste deel van de bancaire wereld geldt dit dus niet. Overigens kan ik uit eigen ervaring melden dat 'greed' wel degelijk een rol speelt bij zakenbankiers. En competitiedrang. Ach, is zakenbankiers iets menselijks vreemd?
Dat gezegd zijnde, het is evident dat er iets grondig mis is met het financiële stelsel als geheel. Het had Luyendijk gesierd als hij zijn kennis, opgedaan in 200 interviews met zakenbankiers, had omgezet in wat meer inzicht. Want één van de belangrijkste oorzaken van de ontsporing van de financiële sector is de scheefgroei tussen 'fee' en 'economische toegevoegde waarde', alsmede -in het verlengde daarvan- de wildgroei aan complexe financiële producten, die niet of nauwelijks een relatie hebben tot de reële economie, maar louter financieel geöriënteerd zijn. Aan wie valt uit te leggen dat een zakenbank tientallen miljoenen verdient aan de begeleiding van een beursgang van een bedrijf? Aan wie valt uit te leggen dat prijzen van bijvoorbeeld 'derivatenpakketten' van hypotheekproducten tig keer over de kop gaan als zij van eigenaar verwisselen? Waarbij niemand zich de vraag lijkt te stellen 'wat is de reële onderliggende waarde eigenlijk?', maar zich slechts bezighoudt met de vraag 'kan ik er mogelijk wat aan verdienen door het voor een hogere prijs te slijten aan iemand anders?'. Zo maakt de markt zichzelf gek.
Volgens Luyendijk is het onvermijdelijk dat er weer een financiële crisis komt, omdat de structurele problemen van de sector niet zijn aangepakt. Hij zei:
De omstandigheden waarin de vorige crisis ontstond zijn niet fundamenteel aangepakt. Bekijk het als iemand die zonder jas naar buiten gaat, ziek wordt en geneest. Daarna gaat hij weer zonder jas naar buiten. Hij wordt dan logischerwijs weer ziek. Er komt dus sowieso weer een crisis, maar die zal erger zijn. Omdat de regeringen inmiddels veel minder geld hebben en de banken weer groter zijn geworden.
Dat de structurele problemen niet zijn aangepakt ben ik met hem eens. Alleen jammer dat die problemen niet tot nauwelijks werden benoemd. Want die 'culls' vormen niet het echte probleem, maar een hele serie problemen, variërend van een volledig uit de hand gelopen 'fee earning' systematiek tot het ontwerpen van complexe financiële producten waar geen sterveling iets van begrijpt; van het creëren van 'too big to fail' banken tot het gedachteloos financieren van (failliete) staten. Over het ontbreken van toezicht, inzicht in de internationale geldstromen en risicoperceptie zullen we het maar helemaal niet hebben.
Zolang de bancaire secor niet wereldwijd wordt 'gesaneerd', dus inclusief de bonussystemen, zal er niets veranderen. Dat hebben we afgelopen jaar ook gezien. De sector, in veel gevallen gered met belastinggeld, gaat gewoon over tot de orde van de dag. De borstklopperij van het Europees Parlement, dat ze de bonussen aan banden hebben gelegd is tekenend voor de wereldvreemdheid van dat parlement. Ze hebben er daar in Brussel werkelijk de ballen verstand van.
Klik hier voor een overzicht van mijn columns en volg mij hier op Twitter.
Lees ook