De desinformatiemachines werken alweer op volle toeren
Aan elke oorlog gaat een giftige propaganda-oorlog vooraf. Het verspreiden van desinformatie hoort daarbij. Zo ook bij de zenuwenoorlog rond Oekraïne en de Krim.
Dat het Kremlin hierbij voorop gaat, hoeft niet te verbazen. De oude Sovjet-Unie voelde zich vanaf het begin van de bolsjewistische machtsovername door westerse interventies bedreigd. Niet helemaal ten onrechte, want de 'witten' legden zich in het begin niet bij de rode overheersing neer en kreeg steun van allerlei westerse legers. Zo woedde er tussen 1917 en 1921 een Oekraïense onafhankelijkheidsoorlog waar ook interventionisten uit Polen, Frankrijk en Roemenië zich mee bemoeiden. Vooral de Tweede Poolse Republiek boekte aanvankelijk nogal wat successen, drong diep tot op Oekraïens territorium door en veroverde zelfs kort even Kiev. Het was een verwarrende tijd, met wisselende kansen, in een deel van Europa dat door de Russische Revolutie en de ineenstorting van de Duitse en Habsburgse Keizerrijken na de Eerste Wereldoorlog totaal door elkaar was geschud. Moskou heeft er een interventiecomplex door het Westen aan overgehouden, terwijl alle niet-Russische volken even van nationale vrijheden hebben gedroomd die voor de Oekraïners snel op desillusies uitliepen. De Russen zijn in dit deel van Europa niet geliefd. Gehaat is een beter woord. Het verklaart waarom in juni 1941 de oprukkende nazi-troepen tijdens de operatie Barbarossa in Oekraïne een warm onthaal kregen, een populariteit die ze weer snel verspeelden door zich in de veroverde gebieden beestachtig te gedragen. Als er ergens gif in de grond, het landschap en het geheugen zit, dan in dit grijze gebied tussen Midden- en Oost-Europa. Je hoeft de deksel van deze beerput maar even op te lichten, en alle onderlinge verhoudingen zijn verstoord.
Zulk stoken is het Kremlin van oudsher toevertrouwd. Zeker met een president als Vladimir Poetin, die geheim agent bij de KGB is geweest, in Oost-Duitsland werkte, en zijn carrière bij de Russische veiligheidsdienst FSB vervolgde. Poetin kent het Westen goed, beter dan de westerse leiders hem. Poetin is er een meester in westerse politici met hun eigen argumenten om de oren te slaan, een spelletje dat hij nu rond de Krim ook weer speelt. Bizar is hoe Russische burgers op de Krim beschermd zouden moeten worden, terwijl de Russen daar al fiks in de meerderheid zijn. Het zijn juist niet-Russen die zich bedreigd mogen voelen, maar deze omkering - de moeder van alle desinformatie - werkt zelfs in het Westen. Waar de Russen zich onbeschaamd nationalistisch gedragen, weten ze het Oekraïense nationale kamp als rechts-extremistisch neer te zetten. Een beproefde taktiek uit de oude communistische trucendoos die het nog altijd goed doet, zeker binnen publieke opinies die ook niet precies weten hoe het zit. En inderdaad: lang niet alle opstandelingen in Kiev zijn even fris, en een aantal houdt er neonazi of andere smoezelige sympathieën op na. In een land met een vergiftigde geschiedenis als Oekraïne hoeft dat niet te verbazen. Daarmee zijn al die tienduizenden die de afgelopen maanden de vrieskou op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev hebben getrotseerd nog geen 'fascisten' of hooligans. Maar dat is wel het verhaal dat de Russische televisiekijker te horen krijgt. Plus de bekende angst voor 'westerse interventie', waarbij de EU erop uit zou zijn Oekraïne van Rusland los te weken. Terwijl Moskou juist bezig is met het herstel van de eigen eeuwenoude invloedssfeer, wat zonder Oekraïne en de Krim niks wordt.
In die context heeft het optreden van de liberale europarlementariërs Guy Verhofstadt en Hans van Baalen een extra lading gekregen. Misschien was hun optreden op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev onverstandig, misschien heeft het een politiek boemerangeffect. Maar het Westen heeft slechts zeer beperkte invloed op de gang van zaken in Oekraïne, en het is onzin om Verhofstadt en Van Baalen zoveel conspiratieve macht toe te bedelen dat zij Rusland tot actie zouden verleiden. Niet deze parlementariërs, maar de Russen gooien met hun intriges olie op het vuur. Minstens zo absurd (en ronduit kwaadaardig) is dat ook anti-EU-krachten in Europa zelf dit spel meespelen. Zij geven de EU, in hun woorden de 'EUSSR', de schuld van de escalatie, alsof de ideologen van de EU Oekraïne nog het liefst vandaag zouden willen inlijven. In werkelijkheid hebben noch de EU, noch de NAVO, een antwoord op de crisis en staan ze machteloos en in grote verwarring aan de zijlijn. Maar meteen wordt zo'n crisis tot inzet gemaakt van politieke strijd binnen het Westen zelf. We zien dat in Europa, en ook in Amerika, waar Barack Obama voor de escalatie verantwoordelijk wordt gemaakt doordat hij Rusland 'gevolgen' in het vooruitzicht heeft gesteld in geval van een invasie van de Krim. Andere critici vinden weer dat de president niet pal genoeg staat voor de vrijheid van de Oekraïeners.
Al deze verdeeldheid binnen het Westen, maakt het voor Poetin - die door velen ook als een 'meesterstrateeg' wordt gezien - nog makkelijker het vuurtje op te stoken. Daarbij komt dat elke uitlating van een westerse leider als een vorm van westerse interventie kan worden uitgelegd, in Rusland zelf en daarbuiten. Terwijl een interventie wel het laatste is waar het Westen zin in heeft. Het zal al heel moeilijk worden om een gezamenlijk eenheidsfront te vormen voor het afkondigen van economische sancties tegen Moskou, omdat iedereen in het Westen de Oekraïne liever kwijt dan rijk is. En Poetin weet dat ook.
Heel veel kan het Westen niet doen. Maar wat de buitenwacht vanaf een afstand wel kan doen is zich een zo nauwkeurig beeld vormen van wat er gaande is en tegenwicht bieden aan de propaganda en desinformatie van alle direct betrokken partijen. Alleen al om geen verkeerde mythevorming te laten ontstaan die later nog een giftig eigen leven kan leiden, is het belangrijk te beklemtonen dat de Russische intimidatiepolitiek van nu aan geen enkele westerse provocatie is toe te schrijven. Ook niet aan dat vrijhandelsakkoord dat de EU vorig najaar met Oekraïne wilde sluiten en waar Moskou een stokje voor stak. Dat de EU-haters in Europa zelf ondertussen hun eigen Moskougezinde spelletje spelen, moeten we maar als de ironie van de geschiedenis zien. 'Nuttige idioten' (wist Lenin al) heb je in alle soorten en maten, altijd en overal.
