De achterhaalde moderne tijd

Terwijl op en nabij de Potsdamer Platz de Berlinale deze week nog voortduurt, zijn in de Neue Nationalgalerie vooral verstilde beelden te zien: de tentoonstelling van schilder K.O. Götz en een verzameling moderne kunst uit de jaren 1968-2000 onder de titel Ausweitung der Kampfzone (naar de titel van een boek van Michel Houellebecq) – een vervolg op en afsluiting van twee eerdere exposities uit de periodes 1900-1945 en 1945-1968.

Over Götz zal dit stuk niet gaan – het veelkleurige, abstracte werk van de deze maand honderd jaar geworden kunstenaar, is voor de liefhebber ervan. Een overzicht van moderne kunst vanaf 1968 leek een stuk interessanter, en leverde inderdaad momenten van herkenning op. Maar ook het inzicht dat zeker niet alle kunst de tand des tijds overleeft.

De expositie levert een dwarsdoorsnede van wat er aan vooral conceptuele kunst gemaakt werd: videowerken, fotografie, performancekunst, schilderijen en beelden. Veel van de kunst verbeeldt de tijdgeest, die – na de omwentelingen van de late jaren zestig – gestoeld was op angst (voor een Derde Wereldoorlog) en het daaruit voortvloeiende consumentisme, hedonisme, individualisme en de notie dat in de kunst zo’n beetje alles al was gedaan. Er wordt dan ook veel gereflecteerd op de samenleving – reflectie die soms wel heel ver gezocht lijkt.

Zoals in het centerpiece van de tentoonstelling, Barnett Newman’s Who’s afraid of Red, Yellow and Blue IV (1969-1970), dat als kunstwerk toch eigenlijk geen wollige bewoordingen nodig heeft en waarin de kijker wordt uitgedaagd de confrontatie met zichzelf aan te gaan.

Het werkt beter wanneer de kunstwerken daadwerkelijk in de context van hun tijd worden geplaatst. Is Katharina Sieverdings Bild Schlachtfeld Deutschland XI/78, niet los te zien van informatie dat het hier gaat om een training van leden van de RAF – wat de in roze en zwart bewerkte foto een dramatische impact geeft.

Datzelfde geldt ook voor het monumentale werk Original-Atelier van Anna Blume, dat een complete zaal beslaat. Het bevat de humorvolle werken – sculpturen en foto’s – van haar man Bernhard Blume en haarzelf, in een verder obsoleet geworden atelier dat ze na de dood van haar echtgenoot en kunstenaarspartner aan het museum schonk, compleet met halflege tubes en gebruikte penselen. Daar wordt de geschiedenis van een rijk kunstenaarsleven en een liefdevol huwelijk tentoongesteld.

Er is verder genoeg te zien, waaronder videowerk van Marina Abramovic (Freeing the Body uit 1976, waarin ze zes uur lang naakt danst op bongomuziek, haar gezicht bedekt door een sjaal), een indrukwekkende op ware grootte gemaakt, geblakerd, loden vliegtuig van Anselm Kiefer, een masker van Andy Warhol en de video The Well Shaven Cactus uit 1970 van onze eigen Ger van Elk.

Daarna is er dan ook nog genoeg tijd om het museum van buiten te bekijken, waar imposante beelden staan van bijvoorbeeld Henry Moore (The Archer, 1964), Richard Serra (Berlin Block Charlie Chaplin, 1978), Barnett Newman (Broken Obelisk, 1963-1967) en George Rickey (Vier Vierecke im Geviert, 1969. Werk dat nu nog tot de verbeelding spreekt, ook zonder uitleg, en dat met het verstrijken der tijd en onder invloed van de seizoenen alleen maar mooier lijkt te worden.

Neue Nationalgalerie, Potsdamer Straße 50, Berlijn. Open dinsdag, woensdag en vrijdag van 10 tot 18, donderdag van 10 tot 20 en in het weekend van 11 tot 18.