Column Prof. Piet Emmer: de stereotype slaaf die zich naar believen laat vernederen en uitbuiten heeft nooit bestaan

De met veel tamtam aangekondigde en inmiddels geopende slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum draagt wel een heel simpele boodschap uit: de slavernij en de plantages waren mensonwaardig, de slaven zielig en de slaveneigenaren zonder uitzondering misdadige bruten, die verkrachtten, sloegen en straften. De stereotype slaaf van het Rijksmuseum - de gedweeë, sullige Sambo zonder initiatief, die alles accepteert en zich naar believen laat straffen, vernederen en uitbuiten - heeft echter nooit bestaan.

De tentoonstelling documenteert slechts een aantal “waargebeurde“ levensgeschiedenissen van slaven, waardoor een aantal essentiële elementen uit de slavernijgeschiedenis niet aan de orde komen zoals het antwoord op de vraag waarom de Europeanen voor hun koloniën slaven uit Afrika en Azië haalden en niet uit hun eigen continent, en waarom Afrika en Azië in staat bleken om steeds meer slaven te leveren. De bezoeker wordt voortdurend geconfronteerd met hedendaagse morele oordelen zoals de verontwaardiging over het feit dat de slaven af en toe op zaterdag moesten werken. Pardon, een vrije zaterdag in de achttiende en negentiende eeuw?

[caption id="attachment_281170" align="aligncenter" width="800"] Het Rijksmuseum, en een poster over de slavernijtentoonstelling. Bron: Zivko Trikic / Shutterstock.com.[/caption]

Het Rijksmuseum twijfelt geen moment aan de veronderstelling dat slavenhandel en slavernij voornamelijk Europese en vooral ook Nederlandse erfzonden zijn, want in de tentoonstellingsbundel lees je: “In Afrika leefden mensen in de koloniale tijd met de realiteit van mensenhandelaren, nomaden op paarden, die nachtelijke rooftochten organiseerden om mensen te ontvoeren.” Dat Afrika ten tijde van de Europese slavenhandel helemaal nog niet gekoloniseerd was en dat de “rooftochten” en “ontvoeringen” dus niet de schuld van de Europeanen konden zijn, lijkt het Rijksmuseum te willen verzwijgen net als het feit dat de kolonisatoren juist met man en macht geprobeerd hebben de interne slavenhandel en de slavernij in Afrika uit te roeien.

Wie iets nieuws over de slavenhandel en slavernij wil leren, hoeft de tentoonstelling niet te bezoeken, maar wie zijn stereotype opvatting over slavernij bevestigd wil zien, komt in het Rijksmuseum ruimschoots aan zijn trekken.

Piet Emmer is emeritus hoogleraar koloniale geschiedenis (Universiteit Leiden) en auteur van De Nederlandse slavenhandel (Nieuw Amsterdam, 2019) en De geschiedenis van de Nederlandse slavernij in een notendop (verschijnt eind juni 2021).