Betuttelende regering moet e-sigaretten niet aan banden leggen: het is een geweldige manier om te stoppen met roken!

De Nederlandse regering wil in de loop van volgend jaar smaakjes voor de e-sigaret verbieden, met de bedoeling om een gezondere levensstijl te promoten. De vraag is echter of de betuttelende aanpak van tabak uitbreiden naar “vaping” de beste manier is om dat doel te bereiken.

Staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis maakte afgelopen zomer bekend dat hij zo’n verbod wil op smaakjes, behalve dan die met tabak, ook al stond hij daar in 2019 nog niet achter. De maatregel wordt onder meer bepleit door de Nederlandse longartsen, het kennisinstituut voor gezondheidszorg Trimbos, naar het voorbeeld van enkele Amerikaanse staten en omdat de Europese Unie niet toelaat om de e-sigaret volledig te verbieden.

Dit alles kadert in het zogenaamde “ Nationaal Preventieakkoord” van 2018, dat een tegen 2040 “een rookvrije generatie” wil, alsook dat dan “jongeren en zwangeren geen alcohol drinken.”

Het is bedenkelijk dat daarbij “vaping” of het gebruik van e-sigaretten zomaar op één hoop worden gegooid met het roken van tabak. Beide zaken zijn duidelijk van elkaar te onderscheiden. Het gevolg is wel dat e-sigaretten daarmee aan het soort beperkingen worden onderworpen die ook aan tabaksproducten worden opgelegd. De strategie kan daarbij mooi worden samengevat in één woord: betutteling.

Zo kunnen sigaretten vanaf 2024 enkel nog in tankstations, speciaalzaken en krantenwinkels en aanverwanten worden verkocht en mogen geen merken meer worden getoond op de verpakkingen. Ook gaan voor “verhittingsapparaten”, zoals de “IQOS” (een sigaret die tabak niet verbrandt, maar verhit, wat volgens sommige studies minder schadelijk zou zijn), dezelfde regels gelden als voor andere rookproducten.

Vaping lijkt nu het nieuwe doelwit. Vanaf 2022 mogen e-sigaretten niet meer ‘zichtbaar’ uitgestald worden in winkels. Ook mogen ze vanaf dan enkel nog worden verkocht in pakjes zonder logo. Bovendien wil de Nederlandse regering dat er ook accijnzen worden geheven op e-sigaretten, want de overheid is uiteraard niet te beroerd om geld te gaan verdienen op basis van de verkoop van schadelijke producten.

Ervan uitgaande dat het de bedoeling van een beleid moet zijn om gezond gedrag te stimuleren, is het maar allesbehalve de vraag of deze betuttelende benadering zal werken.

Een rookster, Evelien van Diermen, getuigt tegen Editie NL: "Ik rook al sinds mijn veertiende en ik ben nu in de vijftig. Ik wilde al heel lang stoppen maar het lukte me niet omdat ik steeds die hunkering had naar nicotine... Toen ik de e-sigaret met watermeloensmaak heb ontdekt ben ik overgestapt en dat rook ik nu nog steeds."

Ze is niet enthousiast over het verbod, en stelt:

"Het enige smaakje wat dan overblijft is die van tabak en die vind ik echt niet lekker. Het is ook niet te vergelijken met echte tabak." Evelien is van plan dan maar volledig te stoppen, maar e-sigaretten vallen voor haar dus weg als middel daartoe.

Belgische longartsen die het oneens zijn met hun Nederlandse collega's getuigen: "Ik heb al veel mensen laten stoppen met roken door de e-sigaret, dus het heeft ook veel goed gedaan", aldus Marc Daenen, longarts in het Ziekenhuis Oost-Limburg.

Onderzoek bewijst dit. Een Franse studie, uitgevoerd bij 5000 rokers gedurende twee jaar, wees uit dat rokers die "vapen", minder sigaretten roken en meer dan één en een half keer zo veel kans hebben om volledig te stoppen. Een interessant element is dat, volgens de studie, de kans om voorgoed te stoppen de laatste jaren sterk is toegenomen. De hogere dosissen nicotine in de nieuwere soorten e-sigaretten of het hogere gebruiksgemak kunnen hier een rol in spelen.

Andere studies wijzen in dezelfde richting. Zelfs sceptici van e-sigaretten, zoals Professor Michael Joseph Blaha van de Johns Hopkins universiteit, erkennen dat “vaping minder schadelijk is dan roken”, iets waar ook Joachim Schüz, actief bij het kankeragentschap van de WHO, zich bij aansluit. Die laatste noemt bovendien de effectiviteit van e-sigaretten als een manier om te stoppen met roken “onmiskenbaar”.

De Britse regering schatte in 2018 dan ook dat "e-sigaretten er jaarlijks minstens 20.000 [mensen] en mogelijks meer er toe kunnen aanzetten om te stoppen met roken". Ook de Canadese regering is overtuigd. Zonder vaping op te hemelen als risicoloos, stelt ze op haar website dat "overgaan van tabakssigaretten naar vaping de blootstelling aan vele giftige en kankerverwekkende chemicaliën vermindert."

Interessant is bovendien dat de Nederlandse Trimbos-studie, waarop de regering zich baseert, stelt dat “de voorkeur voor smaakjes bij volwassenen over de tijd verandert van een voorkeur voor tabakssmaak naar zoete smaken”. Vaping lijkt mensen dus eerder weg van het roken van tabak te sturen, dan omgekeerd.

Het wetenschappelijk debat woedt nog volop en het is zeker en vast belangrijk om ook voorzichtig te zijn met nieuwe alternatieven voor roken, maar door de steeds meer betuttelende aanpak dreigen rokers dus een vrij succesvol alternatief om te stoppen met roken te verliezen. Er zijn heel wat mensen zoals Evelien, die e-sigaretten maar liever laten vallen als er geen smaakje aan kan zitten. Een petitie tegen de nieuwe beperkingen, in het kader van de “smaaknoodzaak” - campagne, leverde zomaar bijna 20.000 handtekeningen op.

De strengere regelgeving voor vaping kwam er nadat verschillende gevallen bekend raakten van overlijdens die werden gelinkt aan vaping. Een Belgische 18-jarige overleed verleden jaar aan een longontsteking, nadat hij een e-sigaret had gevuld met CBD, de niet-psychoactieve stof van cannabis. Ook al was er hier geen absolute zekerheid over het oorzakelijk verband tussen de e-sigaret en het overlijden, er zijn gelijkaardige gevallen bekend in de Verenigde Staten, wat daar als argument werd gebruikt voor de strengere regelgeving.

Nochtans werd in 82 procent van de gevallen het overlijden veroorzaakt door de stof die mensen zelf toevoegen aan de e-sigaret. Het cannabisproduct zou tot een heel hoge hitte kunnen verhitten, met gezondheidsschade tot gevolg. Het gezondheidscentrum van de Amerikaanse overheid, CDC, waarschuwde dan ook dat “volgens de data, in het bijzonder producten met THC – de belangrijkste psychoactieve stof in cannabis – een grote rol speelden bij longschade.” Een belangrijke toevoeging was dat dit het geval was “in het bijzonder wanneer die [producten] van informele bronnen afkomstig waren (zoals vrienden, familie of dealers)”. In Amerikaanse staten die marihuana toelaten, waren er dan ook bijna zeven keer minder gevallen van dergelijke longschade als gevolg van e-sigaretten. Dit is dus een probleem dat eigenlijk los lijkt te staan van de e-sigaret op zich.

De Belgische longarts Marc Daenen vat het mooi samen, wanneer hij de volgende twee waarschuwingen meegeeft aan e-sigaretgebruikers: "Doe er geen cannabis in. En ten tweede, kies voor dingen die een kwaliteitsmerk hebben. Koop niet zomaar zaken van op straat."

Het tweede is uitermate belangrijk, gezien de wetgevende ontwikkelingen. Wat we hebben gezien bij de drugsproblematiek, is dat gebruikers zich als gevolg van het verbod gaan wenden tot de ondergrondse wereld, waardoor heel wat onveilige producten worden verbruikt. Jarenlange ervaringen met het bestrijden van illegale drugs toont bovendien aan dat een bijzonder fors beleid - zoals dat in de V.S. - nauwelijks invloed heeft op het aantal verslaafden, net zomin dat een bijzonder laks beleid, zoals Portugal, dat hard drugs 20 jaar geleden decriminaliseerde, het aantal verslaafden deed stijgen.

Als een gelijkaardige evolutie zich zou voordoen bij de e-sigaretten, wat consumentenorganisatie Acvoda en de branchevereniging van de "dampers", Esigbond, ook voorspellen, betekent dit dat als gevolg van het feitelijk verbod er een grote kans voor georganiseerde misdaad ontstaat, met alle gevolgen van dien, gaande van onveilige producten tot een versterking van de financiële armslag van criminele groepen.

Het beperken van publiciteit, dat soms zo ver gaat tot het volledig opleggen van "plain packaging", heeft volgens studies ook geen statistisch effect op effectiviteit van een gezondheidswaarschuwing. In Frankrijk gingen zelfs meer mensen roken sinds dit werd ingevoerd in 2017. Ook in Australië wees onderzoek uit dat deze paternalistische aanpak faalde om mensen er van te overtuigen het roken te laten.

Merken zijn net van grote waarde voor ondernemingen omdat ze een bepaalde band en vertrouwen scheppen. Voor criminele groepen wordt het met 'plain packaging' makkelijker om sigaretten en binnenkort dus ook e-sigaretten illegaal te gaan imiteren, met alle consequenties voor de veiligheid van dien.

Covid zorgde reeds voor een ongeziene stijging van illegale handel, zeker en vast op vlak van sterk gereguleerde producten zoals rookwaren. Zware regelgevende beperkingen aan e-sigaretten zouden daar wel eens een nieuwe boost aan kunnen geven. Gelukkig is er nog niets definitief beslist, dus de regering kan nog terug, en misschien verhinderen de verkiezingen uiteindelijk een verbod op vaping met smaakjes. Dat zou een goede uitkomst zijn. Innovatie zorgde ervoor dat rokers nu een minder schadelijk alternatief hebben: vaping. Ongetwijfeld goedbedoelde wetgeving kan een belangrijk alternatief voor stoppen met roken ondermijnen en uiteindelijk ook de gezondheid van velen schaden.

Pieter Cleppe is als onderzoeker verbonden aan de denktank Property Rights Alliance
@pietercleppe