Benoeming Donner speelt populisme in de kaart

Politieke structuren uit verzuiling niet toegespitst op veranderde tijden.

Dat Piet Hein Donner de nieuwe vicepresident van de Raad van State is, komt niet als een verrassing. Sinds bekend werd dat men op zoek ging naar een opvolger van de huidige vicepresident Herman Tjeenk Willink prijkte Donners naam bovenaan ieders lijstje. Hoe stelliger de man zelf het ontkende, hoe duidelijker het voor de buitenwereld werd; daar deed de geplaatste vacature-advertentie niets aan af. De hele procedure is exemplarisch voor een politiek systeem dat nog vastzit in de oude gewoontes van de verzuiling en zodoende zelf debet is aan de opkomst van het populisme.

Tot aan de tweede helft van de jaren 60 was Nederland verzuild. Dat kwam ook tot uiting in de politiek, waar de politieke elites van de diverse zuilen op het hoogste niveau er onderling voor zorgden dat het land bestuurd werd. Het gewone volk luisterde braaf naar deze elite en stemde zonder morren op de partij die tot de eigen zuil behoorde. Om het allemaal niet al te ingewikkeld te maken, werden de bestuurlijke functies door de politieke elite onderling verdeeld. Geen haan die ernaar kraaide en dit systeem werkte prima, want helemaal afgestemd op de verzuiling en daarbij horende burger.

Toen in de tweede helft van de jaren 60 de zuilen in behoorlijk tempo afbrokkelde, begon ook de idee van gelijkheid een steeds prominentere plek in de hearts and minds van het Nederlandse volk te krijgen. Geëmancipeerd en wel deed de mondige burger zijn intrede, die zich niet zomaar de les liet lezen door welke autoriteit dan ook. De mondige burger wilde meer inspraak in de politieke besluitvorming, wat bijvoorbeeld het ontstaan van D66 tot gevolg had.

Van echte structurele veranderingen in het politieke systeem is het echter nooit gekomen en daardoor zitten we nu opgescheept met een politiek systeem dat niet wordt 'geleefd' door haar burgers. Terwijl de burger van nu een totaal andere is dan de verzuilde burger van toen, is ons politieke systeem nog zo goed als gelijk. Dat geeft frictie.

Uit die frictie ontstaat een bepaald ongenoegen onder het volk waardoor populisten zeer populair kunnen worden ('hij zegt in ieder geval wat wij denken'). En zo lang de bestuurlijke elites blijven vasthouden aan een archaïsch politiek systeem uit vervlogen tijden, zal de voedingsbodem voor het populisme alsmaar vruchtbaarder worden. De bestuurlijke elites zullen onder druk van (of: uit angst voor) populisten het politieke systeem op den duur dan ook wel móeten aanpassen. Gebeurt dat niet dan is het wachten totdat populisten voldoende macht hebben om eigenhandig de politieke structuren te veranderen. Het is daarbij niet zozeer de vraag of dat dan gaat gebeuren, maar eerder wanneer. De wal keert immers uiteindelijk altijd het schip.

foto: Rijksoverheid