4 Mei verloedert en Notre Dame blijft overeind: over het bindmiddel van een samenleving

In Trouw valt het verhaal van Nederlandse sergeant Emiel Garstenveld mij op. Hij merkt op dat 4 mei haar betekenis begint te verliezen en wil hier graag wat aan doen. Daarom loopt hij van de stranden in Normandië naar Arnhem, waar hij op 4 mei hoopt aan te komen.

Het bericht 'Geen 4 mei voor mij' stak de sergeant. Er is namelijk een generatie aan het opgroeien die de betekenis, en daarmee de waarde van dat moment stilte op die dag om 20:00 uur, niet meer kent. Volgens mij is dit onderdeel van een bredere discussie die, mede door de brand van de Notre Dame, is aangewakkerd.

Bij de Notre Dame steekt het sommigen dat er in no-time honderden miljoenen konden worden opgehaald voor de restauratie van dat monument, terwijl, zo gaat hun argument, er honger en armoede heerst in de wereld. Dat de Notre Dame voor velen méér is dan 'zomaar een gebouw' en zij andere prioriteiten hebben dan honger en armoede de wereld uit te helpen, gaat er bij die eerste groep niet in. De Notre Dame staat symbool voor iets, namelijk een connectie van een volk met haar geschiedenis.

4 Mei dient een soortgelijke functie. Het dient als symbool voor het omslagpunt van tirannie naar vrijheid, van dictatuur terug naar democratie. En van het moment waarop leed, opofferingen, pijn en verdriet zich eindelijk terugbetaalden: dat het allemaal niet voor niets blijkt te zijn geweest.

En hoewel de Notre Dame materiële schade heeft opgelopen, loopt 4 mei al jaren immateriële schade op. Door discussies over wat precies zou moeten worden herdacht, of Duitse soldaten daar bijvoorbeeld ook bij horen of dat het om álle oorlogsslachtoffers zou moeten gaan. De eens zo krachtige en verbindende boodschap die die dag met zich meedroeg, raakt verwaterd.

Het lijkt mij dan ook Sisyphus-arbeid wat de sergeant probeert. Als we het als samenleving niet eens kunnen worden over wat 4 mei zou moeten betekenen, betekent het uiteindelijk niets meer. Er zullen zat mensen zijn die zeggen dat het voor iedereen wat anders kan betekenen, zelf geloof ik daar niet in. De ene groep probeert het bezoek aan Duitse graven te boycotten, de ander probeert er gesneuvelde militairen van andere oorlogen aan toe te voegen, weer een ander probeert Marokkanen in het 4 mei-verhaal te injecteren en sommigen spreken zelfs de wens uit van een universalistisch symbool 'om leed mee te herdenken'.

Het zijn dit soort discussies die blootleggen waarom identiteit, 'oikofobie', cultuur en beschaving weer hun intrede hebben gemaakt in het politiek discours. Deze discussies laten zien waarom het zo moeilijk is om in een zogenaamde multiculturele samenleving een degelijk fundament neer te leggen. Het laat zien dat er, vroeg of laat, verschillen in visie ontstaan over fundamentele aspecten van een identiteit, waardoor een samenleving juist uit elkaar splijt. In Frankrijk is dat vanwege een materialistische drang naar gelijkheid tegenover een diep geworteld gevoel van historische binding. In Nederland is dat vanwege een relativistische kijk op cultuur, óók namens gelijkheid, tegenover een groep die daar exclusiever in is en dergelijke symbolen dus als 'iets van ons' beschouwt.