Grijp Volkerts vrijlating aan om het strafrecht te hervormen

Twee mei is in meerdere opzichten een historische dag. Zo brachten de Amerikanen zo'n drie jaar geleden Osama Bin Laden om, werd Adolf Eichmann in 1960 in Buenos Aires door agenten van de Mossad opgespoord en spraken Nelson Mandela en Frederik Willem de Klerk in 1990 af de Apartheid af te schaffen. Gisteren werd er een historisch feit aan dit lijstje toegevoegd, namelijk de vrijlating van Volkert van der Graaf.

Over enkele dagen is het 12 jaar geleden dat Volkert van der Graaf Pim Fortuyn op het Mediapark in Hilversum vermoordde. Een moord, vlak voor de verkiezingen waarbij Pim de premier van Nederland had kunnen worden. Deze eerste grote politieke moord sinds die op de gebroeders De Witt in 1672, maakte veel los. Hetzelfde geldt voor de vrijlating van de man die deze onrust veroorzaakte. Wat is er gebeurd en waarom maakt de vrijlating van deze man zoveel emotie los? Een analyse.

Op 6 mei 2002 gaf Pim Fortuyn zijn laatste interview. Iets na zessen verliet Fortuyn de studio van Radio 3FM waar Filemon Wesselink hem had geïnterviewd. Toen Fortuyn naar zijn auto liep, schoot Volkert van der Graaf de politicus dood. Van der Graaf kon kort na zijn actie worden aangehouden.

De moord schokte Nederland. Direct na de moord braken er rellen uit. Het scheelde weinig of men was het Torentje binnengedrongen. Na de moord zijn de veiligheidsmaatregelen rond het Binnenhof dan ook sterk aangescherpt.

De verkiezingen voor de Tweede Kamer, die op 15 mei 2002 gehouden zouden worden, zijn ondanks de moord doorgegaan. Fortuyn was postume lijsttrekker van zijn partij, de LPF. Deze partij behaalde een enorme verkiezingsoverwinning en nam daarna deel aan het eerste Kabinet-Balkenende, dat al na 86 dagen viel. De LPF zonder Fortuyn was als een schip zonder kapitein.

Wie was Fortuyn? Wie een redelijk antwoord op deze vraag wenst, doet er goed aan om naar het debat. dat gehouden werd na de overwinning bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2002, te kijken. De ‘oude politiek’ werd door de verkiezingen compleet verrast door het populisme van Fortuyn. Tijdens het debat werd de blik van verliezer Melkert zuurder en zuurder onder de triomfantelijke Fortuyn. Analisten zeggen dat Fortuyn het debat – en in breder zin de politiek – heeft veranderd.

Fortuyn was iemand van ‘het volk’. Hij wist wat er speelde. Hij wist mensen enthousiast voor hem te maken. Hij overbrugde deels de kloof tussen de politiek en de samenleving en sprak over zaken waar tot dan toe een taboe op rustte.

Aan de betovering van ‘het volk’ door Fortuyn maakte Volkert van der Graaf een bruut einde. Op het moment van de moord had de milieuactivist geen strafblad. Tijdens de rechtszaak die volgde, bekende Van der Graaf schuld. Hij zag Fortuyn ‘als een gevaar voor de samenleving’.

Als vanzelfsprekend volgde een vonnis. Van der Graaf werd veroordeeld tot 18 jaar celstraf. Volgens de rechters was de kans op herhaling te klein en de inbreuk op het democratisch proces niet ernstig genoeg om hem levenslang op te leggen. Hoger beroep van aanklager en aangeklaagde leverde niets op, Van der Graaf zou 18 jaar moeten zitten.

Een van de functies van de rechtsstaat (en straf) is genoegdoening aan de slachtoffers. De slachtoffers zijn degenen die door de overtreding zijn benadeeld. De ‘genoegdoening’ is eigenlijk gebaseerd op het principe ‘oog om oog, tand om tand’, waar de daad in balans moet zijn met de straf.

De ‘slachtoffers’ zijn in het geval van de moord, het Nederlandse volk, de Nederlandse politiek en natuurlijk de familie van Fortuyn. Het Nederlandse volk verloor mogelijk een  premier, de Nederlandse politiek een hervormer en de familie een bijzondere zoon, broer of wat dan ook.

De genoegdoening heeft de rechter bepaald op 18 jaar hechtenis. Van der Graaf zat echter 12 jaar. Hij gedroeg zich namelijk ‘goed’ in de bajes en kwam daardoor in aanmerking voor verkorting van zijn gevangenisstraf naar 12 jaar.

Uit de ophef die ontstaan is rondom de vrijlating van Volkert, valt op te maken dat de rechtsstaat in bovengenoemde functie gefaald heeft. De ‘genoegdoening’ had anders ingevuld moeten worden, de balans van vrouwe Justitia was niet in evenwicht. Volkert had op zijn minst levenslang moeten krijgen.

Moord is toch moord, moet je dan iemand extra straffen voor bijkomende zaken? Moet je een overtreding in groter perspectief plaatsen? Jazeker, het gaat erom of die ‘balans’ van genoegdoening in evenwicht is. Een moord die veel onrust veroorzaakt, moet dus zwaarder gestraft worden. In Volkerts geval, een politieke moord, had dat dus minstens levenslang en een symbolische celstraf van bijvoorbeeld 200.000 jaar moeten zijn. Daarmee is de balans kloppend en het gevoel van eerherstel bereikt. Bovendien worden zaken toch ook in een breder perspectief gezet (lees: gerelativeerd) als dat mogelijk strafkorting oplevert?

Het proces tegen Volkert is al gehouden. Ondertussen heeft hij zijn straf uitgezeten en daarmee is hij een vrij man. We kunnen Volkerts veroordeling niet meer overdoen, (Zou de veroordeling dan wel als rechtvaardig worden ervaren?). We zullen helaas moeten accepteren dat deze vreselijke man vrij rondloopt. Recht dat recht was, is en blijft recht.

Het is de vraag hoe Van der Graaf zich in deze maatschappij zal voegen. Spijt heeft hij nooit betuigd. Ook kon hij niet onmiddellijk antwoorden op de vraag of hij een dergelijke actie nog eens zou doen. Iemand zonder kans op recidive, zoals wordt beweerd door het OM en staatssecretaris Teeven, had toch wel onmiddellijk moeten zeggen een dergelijk delict nooit weer te plegen.

Gelukkig is Volkert helemaal zo ‘vrij’ niet, want zo mag hij niet in Haarlem, Rotterdam of Den Haag komen, moet hij een elektronische enkelband dragen en heeft hij zich wekelijks bij de reclassering te melden. Een baan krijgt ‘ie waarschijnlijk ook nooit en op vriendelijke buren hoeft hij ook niet te rekenen. Een hutje op de hei dus.

Wel wordt Volkert vanuit rechts-extremistische groeperingen bedreigd en heeft dus, net als ieder ander, recht op bescherming. En dat, jawel, op kosten van de belastingbetaler!

Een pleidooi tegen de vrijlating van Volkert is niet meteen een pleidooi tegen de rechtsstaat en democratie. Dat is iets wat sommigen durven te beweren. Winston Churchill zei eens tegen critici op de democratie: Democracy is the worst form of government except for all those others that have been tried. Een rechtsstaat faalt ook wel eens, maar betere alternatieven zijn er niet. Wie heeft er zin in een staat van eigenrichting te leven? Bovendien hebben wij er zelf voor gekozen om in een rechtsstaat te leven.

Eigenlijk vinden veel mensen de straffen in Nederland te laag. Momenteel kunnen we in de rechtsstaat niet altijd aan de wens van genoegdoening voldoen. Wordt het daarom niet eens tijd het strafrecht grondig te herzien? Laten we de criminelen harder straffen. Laten we zorgen dat het maximaal aantal jaren hechtenis onbeperkt hoog kan zijn. Laten we meer levenslang geven. Laten we ervoor zorgen dat moordenaars nooit meer vrij komen. Laten we straffen van symbolisch hoge duur opleggen. Laten we eens kijken naar de verkorting van strafduur bij goed gedrag. Laten we de regelingen rondom toerekeningsvatbaarheid eens bestuderen. Laten we de rechtsstaat verbeteren!

Als Fortuyn nog had geleefd, had hij de gevoelens van onbehagen over het strafrecht onder de bevolking ongetwijfeld opgemerkt. Helaas is de man niet meer en loopt de dader op vrije voeten. Dat moet in de toekomst toch nooit meer mogelijk zijn? Is het niet tijd voor een grondige herziening van het strafrecht?