Column Camille Meloen: de valkuil van de abstractie

Wanneer je met linkse mensen over een onderwerp debatteert, ontaardt dat vaak al snel in een soort relativisme, of wat ik 'de abstractie-valkuil' noem.

Laten we eerst de begrippen 'relativisme' en 'abstractie' ontleden. Als je maar 'sceptisch' genoeg bent kun je letterlijk álles tot absurditeit afdoen: uiteindelijk zijn we allemaal startstof, dus niets doet er toe. Leeftijd is slechts een willekeurig aantal rotaties rond de zon. Grenzen zijn slechts willekeurige lijnen getrokken in het zand. Geslacht is een sociale constructie. Goed en slecht zijn sociale constructies. Niets doet er toe. Welnu, zo kunnen we toch niet echt leven?

Laten we het voorbeeld nemen van een discussie over immigratie. In een mum van tijd vliegen de abstracties je om de oren: "Wat is eigenlijk een Nederlander?", "Wel, wat is eigenlijk de Nederlandse cultuur?", "Mijn moeder is in duitsland geboren, ben ik dan een nederlander?". De waarheid is, ja, nationaliteit en etniciteit zijn een spectrum zonder duidelijke grenzen, zoals zo'n beetje alles in het leven. Cultuur is inderdaad een "sociale constructie", wat dat ook moge betekenen.

Maar kleur is ook een spectrum: er zijn oneindig veel kleuren. Wat wij rood noemen is eigenlijk maar een sociale constructie, want wanneer wordt een tint "oranje" geel, of wanneer wordt het rood? Er zijn geen harde grenzen tussen kleuren, net zoals er geen harde grenzen zijn tussen nationaliteiten of volkeren, er zijn alleen gradaties. Toch weten we wat rood is, weten we wat blauw is, net zoals we weten wat een Nederlander is, en net zoals we weten wat een Japanner is. We weten dat oranje dichter bij geel ligt dan bij blauw, en we weten dat een Duitser dichter bij een Nederlander staat dan een Japanner.

De waarheid is dat zo'n beetje alles in het leven een continuïteit is, dat wil zeggen, zonder duidelijke grens. Zelfs 'de exacte wetenschappen' zijn bij nader inzien en genoeg scepticisme niet zo exact. Metingen maken gebruik van een arbitraire schaal, en zijn vaak gebaseerd op een continue grootheid. Neem bijvoorbeeld de kustlijnparadox: volgens deze paradox heeft de kustlijn van een bepaald stuk land geen eenduidig te definiëren lengte. Dit is een gevolg van de fractal-achtige eigenschap van kustlijnen.

Andere bekende paradoxen zijn die van de Griekse filosoof Zeno. Veel van zijn paradoxen maken gebruik van hetzelfde soort 'fractale' denken als de kustlijnparadox. Je kunt een meetkundige lijn bijvoorbeeld eindeloos in tweeën delen, dus in zekere zin is deze lijn oneindig lang.

We werden een beetje filosofisch, maar dit soort continuïteit is overal in het leven te vinden. Bijna niets heeft harde "empirische" grenzen. Vrijwel elke categorie is uiteindelijk een sociale constructie. Punt is, je kunt zo'n beetje alles weg abstraheren en relativeren. Van moraal tot seksualiteit, van gender tot schoonheid, van landgrenzen tot volkeren. In zo'n absurde en betekenisloze wereld wil ik niet leven. Niet alles (of beter gezegd, zeer weinig) is 'puur wetenschappelijk' exact te duiden of definiëren, sommige dingen weten wij mensen gewoon intuïtief, zoals hoe we blauw van rood kunnen onderscheiden.