Bisschop Rob Mutsaerts: “De Kerk moet de wereld in beweging brengen, niet andersom”

Absoluut. Nederland staat bekend om zijn liberale waarden, zoals vrijheid van meningsuiting, tolerantie en persoonlijke autonomie. Dat kun je enerzijds bewonderen als een teken van menselijke waardigheid, maar anderzijds bekritiseren als een doorgeschoten autonomie die leidt tot verlies van gemeenschappelijke waarden en identiteit. Ook het individualisme is flink doorgeschoten.

Met het verdwijnen van het christendom – de fundering waarop onze samenleving ooit gebouwd was – is ook de morele en culturele stabiliteit grotendeels weggevallen. Nederland is inmiddels het meest geseculariseerde land ter wereld. Zonder geloof als basis mist een samenleving haar diepere rituele kern en richting. Het logische gevolg is relativisme – niets bindt ons nog – en consumentisme. Een samenleving zonder morele kern wordt uiteindelijk doelloos.

Ik kijk met grote verbazing naar de huidige Nederlandse neiging tot politieke correctheid en het debat over identiteitspolitiek. Een cultuur die ooit trots was op haar directe open debat, worstelt nu steeds vaker met zelfcensuur en sociale druk. Het zijn vooral de heersende intellectuele elites die zich hiermee bezighouden, terwijl het gewone volk zich er steeds meer van afkeert.

Ik heb altijd gehouden van de gewone man en van de kracht van lokale gemeenschappen. De Nederlandse neiging tot verzuiling, waarbij gemeenschappen samen hun waarden beschermden, heb ik als positief ervaren. Tegenwoordig zie ik vooral een gebrek aan samenhang; individualisme en globalisering hebben traditionele sociale structuren uitgehold.

We zouden niet alleen moeten streven naar (materiële) welvaart, maar ook naar waarheid en schoonheid – die zijn uiteindelijk in het christelijk geloof te ontdekken.

De Kerk in Nederland staat voor een grote uitdaging in een sterk geseculariseerde maatschappij, waarin zij tot de rand van het publieke leven is geduwd. Toch kan de Kerk relevant blijven en zelfs een vernieuwende rol spelen. In een tijd waarin instituties gewantrouwd worden, heeft de Kerk bestaansrecht als zij authentiek is en haar geloofwaardigheid herwint. Dat kan alleen door openheid naar het verleden – inclusief pijnlijke kwesties zoals de misbruikschandalen – en door terug te keren naar de kern: geen verwatering van de boodschap, maar een heldere verkondiging van het evangelie.

De Kerk zou af moeten stappen van onderwerpen als het milieu (zoals in Laudato Si) en synodaliteit. Zulke politiek correcte boodschappen brengen niemand dichter bij Christus. Ik zie het ook bij jongeren, de zogeheten Nieuwe Katholieken. Zij hebben geen enkele belangstelling voor dergelijke thema’s. Zij willen doordringen tot de hoofdzaken en niet verdwalen in onderwerpen die ook in de seculiere maatschappij besproken worden. Zingeving vinden zij niet in het verbannen van plastic rietjes, hoe goed dat ook voor het milieu mag zijn. De Kerk moet haar identiteit hervinden en zich niet aanpassen aan de grillen van de tijd, maar juist vasthouden aan haar overtuigingen. Wij moeten niet met de wereld meebewegen, maar de wereld in beweging brengen.

Ik kan het niet genoeg benadrukken: verwater de katholieke standpunten niet om maar relevant te blijven of aardig gevonden te worden. De kracht van het christendom ligt juist in de tegenstelling met de wereldse logica. Vooral jongeren willen uitgedaagd worden, niet gepamperd. Het gebrek aan zingeving wordt niet opgelost door modern over te komen, maar door de volle rijkdom van het geloof en de traditie uit te dragen.

Christendom is geen sombere zaak; integendeel, het is een bron van vreugde en avontuur. In plaats van te klagen over secularisatie, moeten we met humor en energie de vreugdevolle boodschap verkondigen. Laat zien dat het geloof geen beperking is, maar juist vrijheid geeft.

De Kerk zou de gewone mens moeten herontdekken – en het gezonde verstand. Het gewone volk, de gewone man en vrouw, met hun gewone kinderen: dáár ligt de toekomst. De boodschap van het evangelie mag klinken in academische kringen, maar vooral in de huiskamer, op de markt en in de voetbalkantine. In een tijd van cynisme en oppervlakkigheid kan de Kerk laten zien dat het geloof niet alleen waar is – wat we rationeel en historisch kunnen onderbouwen – maar ook mooi en vreugdevol.

Ik pleit voor een herwaardering van traditionele waarden en normen – niet uit nostalgie, maar omdat ik geloof dat deze waarden essentieel zijn voor een gezonde samenleving. Het gezin is de basis. Het belang van het huwelijk wordt onderschat: het is een verbond, gebaseerd op toewijding, niet alleen op emotie. Opvoeding is een nobele, centrale taak in het leven, die je niet kunt afschuiven op scholen of overheid.

Het is goed om weerstand te bieden aan een cultuur die het gezin als een louter sociale constructie ziet. Echte verbondenheid ontstaat niet op bureaucratisch niveau, maar in kleine gemeenschappen: het gezin, de vriendenkring, de buurt. Lokale verantwoordelijkheid werkt beter dan afhankelijkheid van grote instanties. Waar niemand zich meer ergens verantwoordelijk voor voelt, verdwijnt solidariteit. Echte vrijheid bestaat alleen binnen een moreel kader. Vrijheid zonder verantwoordelijkheid leidt tot chaos.

Dit is geen pleidooi voor een blinde terugkeer naar het verleden, maar voor een herontdekking van wat tijdloos goed en waar is. Zoals fysieke wetten tijdloos zijn, zo zijn morele wetten dat ook. Zijn we gelukkiger geworden door alle materiële vooruitgang en technologische ontwikkeling?

Ik merk dat jongeren de schoonheid van de liturgie herontdekken. De Kerk moet een plaats van verwondering zijn, niet alleen van preken. Ze herontdekken ook het sacrament van de biecht en de weldaad van vergeving. Ze zijn geïnteresseerd in catechese – niet alleen informatie, maar ook vorming van het hart en de ziel. Ze organiseren zelf jeugdgroepen waarin geloof en vriendschap samengaan en stimuleren elkaar actief om aan het kerkelijk leven deel te nemen.

Dat kan alleen als ze leeftijdsgenoten én pastoors hebben die rolmodellen zijn. Niets is zo funest als iemand die niet leeft wat hij predikt. Jongeren leren hoe het geloof beschavingen heeft gevormd, hoe het heldhaftige heiligen heeft voortgebracht, en dat het een eer en vreugde is om daar deel van uit te maken. Ze ontdekken de christelijke boodschap in klassieke teksten, van Augustinus tot Tolkien en Lewis. Ze discussiëren over geloof, ethiek en filosofie. Ze zoeken een moreel kompas en ontdekken dat Jezus geen grijze compromisboodschap bracht, maar een oproep tot bekering met de belofte van vergeving, liefde en waarheid.

Ze zijn niet bang om tegen de stroom in te gaan. Ze zijn geloofwaardig door hun vreugde, moed en openheid. Ze reduceren Jezus niet tot een moreel voorbeeld, maar erkennen Hem als de levende Zoon van de levende God die hen uitdaagt.

Er is altijd toekomst voor de Kerk. Er is altijd hoop. Christus is dezelfde, gisteren, vandaag en morgen.