Column Sid Lukkassen: de redeloosheid als rugwind

Toen ik enige maanden geleden in Egypte was, zag ik daarin hét moment juist om de complexiteiten te doordenken van zogeheten ‘Europabrede conservatieve connecties’. Uw auteur was hier aanbeland via een omreis door Slovenië, wat in deze brief zal worden verduidelijkt. Op mijn rug drijvend lonkte achter een tweetal palmbomen de volle maan, terwijl de geur van droog hout werd gedragen door een warme nachtwind.

Op voorspraak van Hongaarse geleerden raakte ik in gesprek met een Sloveense academicus. Dit gesprek maakte problemen kenbaar die in de toekomst zullen blijven opspelen. Maar eerst over mijn ervaringen in Slovenië zelf – zoals een Nederlands filosoof ooit een verhandeling schreef over metafysica onder de titel ‘een weg naar het verlangen’, zo voer ik de lezer naar politiek beschouwelijk punten. Ook hier is het de weg, die het verlangen inluidt.

Het begon ermee dat ik in Slovenië in het appartement belandde van ene Bill, die ik verder niet kende. Ik wist alleen dat een bekende van mijn partner de sleutel van Bills appartement ontving om af en toe de planten te bewateren, terwijl de eigenaar tot nader order in het buitenland verbleef. Ik lag op bed en vond een boek van Charles Bukowski. Het snikhete Ljubljana van eind augustus bracht diens leven op de zonovergoten straten van Los Angeles naderbij.

Terwijl het gesprek met de betreffende academicus naderde was er rond diezelfde tijd een ander schokkend treffen. Ik meld maar dat mijn partner toestemming gaf om dit verhaal te delen. Na enige drankjes te hebben genuttigd op een conferentie was zij op weg naar huis. Zelf was ik moe, ik had drie avonden achtereen getraind, het was middernacht en ik wilde slapen. De reden dat ik nog op was waren haar lieve berichten, dat ze bijna thuis was en mij miste.

Plots werd ik gebeld met de boodschap dat ze een groepje Slovenen was tegengekomen. Ze gingen naar een bar waarvan ze hoge verwachtingen had. Eerder die week was ze door een taxichauffeur gestalkt. Ook was er ene Ali uit Berlijn die was ingevlogen om op de conferentie een politiek-academisch programma te presenteren. Helaas had Ali haar in de val had gelokt om bij hem te blijven logeren – gelukkig ontsnapte ze op tijd. Enfin, ik liet weten dit barbezoek niet te zien zitten.

De Slovenen aan de andere kant van de lijn hadden daar geen boodschap aan. Er werd haar gezegd “ga bij hem weg” en tegen mij “wat ben je een loser dat je jouw vriendin alleen laat uitgaan”. Toen ik even later bijna was ingedommeld, werd ik zelfs met de camera gebeld vanaf haar telefoon. Een Sloveen van veertig blafte me toe dat hij me “verachtte” omdat ik “zo’n mooie vrouw er alleen op uitstuurde”. Ik werd kwaad en als ik er heen was gegaan, was de uitkomst niet bevorderlijk geweest voor de betreffende. Mijn vriendin vroeg mij om onmiddellijk thuis te komen. Thuisgekomen werd ze misselijk en duizelig: ze vreesde dat er iets in haar drankje was gedaan.

Dit relaas is zeer geschikt ter inleiding op een hervinding van conservatieve ideeën, zoals ik die laatst ook behandelde in een vraaggesprek, wat overigens zéér de moeite waard is, zo hebben meerdere lezers mij op het hart gedrukt. Maar voordat we aankomen op het gesprek met de ‘conservatief’, nog een woord over het fenomeen resort, wat vanuit Egypte immers de aanleiding was om de pen ter hand te nemen.

In een resort probeert men de gast het gevoel te geven van een exotische omgeving, doch tegelijk moet alles voldoende vertrouwd aanvoelen om ontspannend te zijn. Tel hierbij op dat arbeidskrachten voor lonen werken die in de Westerse wereld ondenkbaar zijn: wat zich daaruit voltrekt is een Spengleriaanse pseudomorphose. Men draait Westerse muziek zonder Westers te zijn, men kleedt zich Westers zonder Westers te zijn – de lokale cultuur uit zich via een energie die niet komt vanuit die cultuur zelf, maar vanuit een externe bron. Het enige wat telt is of de imitatie voldoende geslaagd is, om vanuit kapitalistisch oogmerk lucratief te zijn.

Let wel: het voorgaande was niet zomaar een voorspel, maar is integraal deel van wat de metafysicus noemt ‘de weg’. De weg die juist dáár waar veel conservatieven een diepe herbronning zoeken, de sluier optilt en het clownesk-absurde toont. De diepere realiteit van het Zijn blijkt niet de heelheid, de vervulling of de verlossing: het is de breuklijn, de grondeloosheid en de gril.

De grilligheid borrelde op toen ik de betreffende ‘conservatief’ te spreken kreeg. Het doel was om academische mogelijkheden in Slovenië in kaart te brengen in het licht van de gepolariseerde en gepolitiseerde internationale situatie. Slovenië is één van de landen die binnen de EU-gremia weigert om Hongarije te veroordelen. Ik was benieuwd welke academische gevolgtrekkingen dit heeft.

De betreffende begon erover dat hij een voordracht had gegeven over ‘transitionele rechtvaardigheid’: wat betekent het voor het recht als er een regimewisseling is? Hij was sikkeneurig omdat hij bij een linksliberale Nederlandse Europarlementariër had gelobbyd om te spreken op een conferentie – tot zijn frustratie was zijn bericht genegeerd. Ook mijn vragen over de inhoud van zijn lezing werden echter genegeerd. Gepassioneerd bekritiseerde hij wat hij omschreef als “de post-communistische elite in Slovenië”: het zou een gesloten land zijn met nauwelijks loopbaankansen voor jongeren.

Hij stelde dat de West-Europese elites geen bezwaren hebben om deals te sluiten met de post-communistische elites van landen die vroeger communistisch waren. Hierom zouden de EU-pogingen tot machtsconcentratie volgens hem falen. De discussie verbreedde zich tot LGBTQ, weigerambtenaren en gewetensbezwaren; hij bekritiseerde extreemlinks. Ik wees erop dat in West-Europa juist de middenpartijen de extreemlinkse ideologie ruim baan geven en binnen domeinen als cultuur, onderwijs, opvoeding en gezin niet durven tegenspreken. Daarbij bereidt zelfs een voorheen conservatief-landelijke partij als het CDA zich momenteel voor op het onteigenen van boeren.

Het gesprek kwam op Angela Merkel. Volgens hem één van de meest conservatieve leiders die binnen de EU de rechtstatelijkheid beschermt. Ik noemde dat het Duitse Constitutioneel Hof kritisch is op de fiscale verruimingen en het ECB-bijdrukbeleid, wegens een ontbrekend democratisch mandaat voor deze beleidskeuzes. Voorts is het ongrondwettelijk dat de EU onder het mom van coronabonds een structurele hervorming doorvoert van haar financiën. Tegen de EU-verdragen in stelt de EU zich eigen financiële middelen ter beschikking, en is nu een unie van schulden. Internationaal is bekend dat Merkel samen met Macron een drijvende kracht is achter deze EU-opschaling.

Het feit dat Merkel eerder de komiek Jan Böhmermann wilde vervolgen wegens een grapje over Erdogan, liet ik maar ongenoemd. Wel merkte ik op dat ze zich als kanselier in haar nationale toespraken zéér laatdunkend uitliet over Pegida, de patriottische demonstranten tegen de islamisering van het Avondland.

Hij zei: “Maar wie racisme verspreidt, bedrijft hate speech en ondermijnt de rechtsstatelijkheid!”

Beleefd vroeg ik: “De elites vestigen een klimaat waarin kritiek op de islam als doctrine, gelijkgesteld wordt aan rassendiscriminatie. Is er een probleem als zo’n expertsysteem bepaalt wat ‘rule of law’ inhoudt?”

Deze man, een forse vent, werd nu zonder aanleiding woest. Zijn gezicht kleurde rood van woede. “Ik heb betere dingen te doen! Ik heb een gezin! Ik ga niet met jou ideologie bespreken!” hierop liep hij weg. Toch is de vraag terecht. En hoe ‘grondwettelijk’ is Merkels ‘Wir schaffen das!’ oproep tot massa-immigratie die het sociaal-culturele weefsel van Duitsland onder disproportionele druk zet?

Dit gesprek leert belangrijke lessen. Net zoals West-Europa niet begrijpt wat het voor Slovenië betekent om deals te sluiten met post-communistische elites, net zo kan hij niet bevatten wat de opkomst van de islam betekent voor West-Europa. Ook stelde hij veel vertrouwen op het conservatisme in Rusland, als baken voor de EU; hij weigerde te begrijpen dat voor de Poolse conservatieven iedere toenadering tot Rusland taboe is. De belangen van ‘conservatieven’ binnen Europa zijn te versnipperd voor een gemeenschappelijke koers. Beter scheppen we een nieuw Nietzscheaans alternatief op dit versteende ‘conservatisme’.

Het is zoals Ayn Rand schreef in The Fountainhead: redeneringen kunnen met redeneringen worden bestreden, maar hoe bevecht je het redeloze? Je moet de kracht van het redeloze aanvaarden. Is het redeloze je vijand, dan maak je geen kans, maar de redeloosheid als rugwind, opent deuren.

Zo zien we, de absurditeit van de weg is deel van de bestemming.