Angst als politiek instrument: De grootste bedreiging voor onze maatschappij is klimaatactivisme

In de turbulente periode van de coronapandemie zijn we getuige geweest van de kracht van angst als middel om de naleving van ingrijpende maatregelen te verzekeren. Niet alleen werden tal van activiteiten stopgezet en avondklokken ingevoerd, maar ook moesten mensen 1,5 meter afstand bewaren, zelfs buitenshuis, en regelmatig hun handen wassen of desinfecteren. Deze maatregelen werden gepresenteerd met de boodschap dat het risico voor vrijwel alle leeftijdsgroepen aanzienlijk was. Het gebruik van angst als instrument is een thema dat de Hond eerder al heeft aangestipt en heeft vergeleken met patronen die we in religieuze contexten herkennen.

Religies, of het nu gaat om grote wereldreligies of kleinere, regionale geloofssystemen, hebben vaak angst voor gevaar (zoals ziekten, hongersnood of oorlog) en bezorgdheid over het leven na de dood (hemel of hel) gebruikt om mensen te bewegen zich aan hun voorschriften te houden. Deze voorschriften dienen niet alleen om het ervaren gevaar te beheersen, maar ook om gedrag binnen bepaalde normen te houden, vergelijkbaar met de tien geboden in veel religieuze tradities.

Het is interessant om een vergelijkbare dynamiek te zien in het hedendaagse debat over klimaatverandering. De dreiging van klimaatverandering wordt vaak in sterke bewoordingen gepresenteerd en voor mensen die deze dreiging als urgent ervaren, is het verminderen van CO2-uitstoot een manier om het gevoel van gevaar te verzachten.

Een parallellisme is ook te zien in hoe klimaatverandering wordt gecommuniceerd. Net zoals tijdens de coronapandemie, waarbij soms selectieve of overdreven informatie werd verspreid, zijn er ook gevallen waarin bijzondere weersontwikkelingen als bewijs worden gebruikt om te suggereren dat we de rand van een afgrond naderen. Er wordt soms minder aandacht besteed aan objectieve statistieken en historische context. Vergelijkbaar met de kritiek op de werkwijze van instanties zoals het RIVM tijdens de coronacrisis.

Een opvallend verschil tussen de reacties op de coronamaatregelen en de klimaatverandering is echter de mate van politieke consensus. Tijdens de coronacrisis stonden het merendeel van de Nederlanders en de politieke partijen achter de genomen maatregelen. In tegenstelling hiermee zien we bij klimaatverandering een veel breder scala aan opvattingen. Uit een recent onderzoek van Peil.nl blijkt dat 54% van de Nederlanders gelooft dat wat er ook gedaan wordt, dit geen invloed zal hebben op het klimaat. Er bestaat duidelijk een scheiding tussen kiezers van verschillende politieke partijen.