-Frits Bosch- Rechts is compleet machteloos. Waar blijft de Omgekeerde Mars langs de Instituties? Hannah Arendt leidt de weg

Hetzelfde geldt uiteraard te onzent voor de veertien jaar Mark Rutte als premier: desastreus. Hoe kan dit? We moeten dan afdalen naar de vraag waar macht vandaan komt. Het beantwoorden van deze vraag staat centraal in het werk van de filosoof Hannah Arendt (1906-1975). Zij concentreert zich op extreme macht in het totalitarisme. Dit politieke systeem is gebaseerd op het absolute geloof aan één enkel idee, ideologie of volk. Er is geen plaats meer voor een open debat of uitwisseling van meningen omdat de meningen aan dat ene idee opgehangen wordt. Zie het fascisme en communisme, twee loten aan dezelfde stam volgens Arendt.

Maar voordat het zover is dat macht zich manifesteert moet macht maatschappelijk postvatten. Dat lukt volgens Arendt door de massa te mobiliseren en alle politieke tegenstand te bestrijden door gebruik te maken van censuur, propaganda en terreur. Dit start met ontmenselijking en culture cancelling. In de Tweede Wereldoorlog moesten marxisten, Joden en zigeuners eraan geloven. De machtsverhoudingen die zich thans voordoen in de westerse wereld lijken daar in de verte op. Ze zijn in Europa de resultante van de revolutionaire beweging in de zestiger jaren van de vorige eeuw toen de neo-marxisten onder leiding van Rudi Dutscke c.s. de Lange Mars door de Instituties pleegden. Ze begrepen goed dat wie de grip heeft in de instituties, grip heeft op de macht. Het is niet voor niets dat links zegt dat ‘onze democratie afhankelijk is van de kwaliteit van onze instituties’, bedoelend te zeggen dat links de macht in het land behoudt mits deze in de instituties geborgd is.

En zo geschiedde. De Mars door de Instituties was succesvol mede dankzij de communist Antonio Gramsci die de marxistische boodschap acceptabel wist te vertalen voor de massa. Links greep de macht uitmondend in de Nieuw Links (1966-1971) beweging waarna Dr Willem Drees de PvdA de rug toekeerde en Dr Joop den Uyl enkel nog gedoogd werd. Nieuwe Links vormde een maatschappelijk breekpunt en tevens de bevestiging van de nieuwe politieke verhoudingen in Nederland ten gunste van links. Ik ga hier op in in mijn boeken Kafkaistan en Links Verdriet. Opvallend is dat links niets wil weten van het bestaan van de lange mars. Evemin wordt Nieuw Links door de PvdA aangehaald, wellicht omdat dit manifest nu absurd in de linkse oren klinkt.

Iedere machtspoliticus grijpt op een andere manier de macht, maakt op een andere manier gebruik van de instituties. Angela Merkel deed dat democratisch via de CDU, Mark Rutte democratisch via de VVD, Adolph Hitler democratisch via de NSDAP, Xi Jinping ondemocratidch via de CCCP en Kim Jung-Un via zijn familie. Merkel deed het met een soort van “weloverwogen beleid gebaseerd op feiten” (zie Buitenhof-interview met Twan Huys). Leugens, deze domineesdochter baseerde haar beleid juist niet op feiten maar op empathie. En Rutte dan? Zijn beleid berustte op charme, brutaliteit, leugens en ‘geen actieve herinnering’. Enzovoort, enzovoort. Sommige leiders zoeken elkaar op ter versterking van de eigen positie, zoals Merkel en Rutte die elkaar dermate veel veren in het achterwerk deponeerden dat zitten bemoeilijkt werd. Maar ook Hitler en Mussolini en Poetin en Xi Jinping deden dat om een paar voorbeelden te geven. Telkens is het anders en telkens worden burgers erdoor verrast en wordt men voor een voldongen feit geplaatst. En telkens mag men spreken van gradaties van een bezettingsmacht of in de termen van Arendt totalitarisme. Burgers zijn de dupe.

Het merkwaardige verschijnsel doet zich nu voor dat in Nederland links allang niet de politieke macht meer heeft, maar nog wel de totale macht vanuit haar strategische posities in de instituties. De PvdA is verworden tot een doelloze regentenpartij. De sociaal democratie is thans een lachertje. Rechts is desalniettemin compleet machteloos want amper of niet vertegenwoordigd in de instituties. De PVV heeft geen leden en een te bescheiden kader. Als rechts ooit ‘echte’ macht wil vergaren dan moeten de instituties aangepakt worden in een Omgekeerde Mars langs de Instituties. Dat is lastig omdat de huidige massa zich moeilijk laat mobiliseren als er voldoende bed, bad, brood is. Er is dan een gebrek aan - wat Arendt noemt - “handelen in de publieke ruimte”. Zij richt haar pijlen op nazi uitvoerder Adolph Eichmann (1906-1962): “het is een treurige waarheid dat de meeste mensen niet kunnen kiezen tussen goed en kwaad”. De inertie en onverschilligheid was tekenend voor zijn gedrag, zijn handelen. Maar dezelfde inertie treffen we in Nederland aan, zowel in de Tweede Wereldoorlog als thans.

Over welke instituties praten we dan? Dat zijn er legio. Ik noem er een paar die me te binnen schieten: DNB, UWV, CBS, CPB, SCP, VNO, rijksoverheid, provinciën, waterschappen, gemeenten, interdepartmentale instellingen, sociale zekerheidsfondsen. Maar daarnaast de juridische wereld en academische wereld, met name de sociale faculteiten. Ik ben geen voorstander van revolutie, maar kan dit zonder een contra revolutie? Zolang er bed, bad, brood is komt dat er meestal niet van. Hoe de economische toekomst er uitziet, verwijs ik naar mijn recente Duitsland artikel en stukken daarvoor.