Column Dr. Gert Jan Mulder: De euro: van eenheidssymbool tot bedreiging van onze vrijheid
Toen de euro in 2002 werd ingevoerd, werd het project gepresenteerd als een mijlpaal in de Europese samenwerking. Eén munt voor één continent – een baken van eenheid, efficiëntie en economische kracht. Ruim twee decennia later is het tijd voor een nuchtere evaluatie: het europroject is mislukt. Sterker nog, het dreigt de doodslag te worden voor de vrijheid van burgers in Europa.
Een munt zonder politieke ruggengraat
De kern van het probleem ligt in het ontbreken van een politieke unie achter de munt. Een gedeelde munt vereist gedeeld beleid, gezamenlijke verantwoordelijkheid en democratische controle. Die ontbreken. De Europese Centrale Bank (ECB) bepaalt het monetaire beleid voor 20 verschillende economieën, maar is aan geen enkel nationaal parlement verantwoording schuldig. Inwoners van landen als Nederland, Italië of Spanje hebben nauwelijks invloed op beslissingen die hun portemonnee diepgaand beïnvloeden.
Economische ongelijkheid als structureel gevolg
De euro maakt zwakke economieën zwakker en sterke economieën sterker. Landen zoals Duitsland profiteren van een kunstmatig lage wisselkoers, terwijl landen als Griekenland, Portugal en Italië jarenlang leden onder torenhoge werkloosheid en verstikkende schuldenlast. De rigiditeit van de eurozone maakt het voor zwakkere economieën onmogelijk om via devaluatie of zelfstandig rentebeleid te herstellen van crises. De eenheidsmunt heeft geen vangnet voor asymmetrische schokken – dat blijkt keer op keer.
Maastricht-criteria: dode letter
De zogenaamde Maastricht-criteria – 3% tekort en 60% staatsschuld – zijn inmiddels niets meer dan symboliek. Tijdens de coronacrisis werden de begrotingsregels ‘tijdelijk’ buiten werking gesteld, en inmiddels wil de Europese Commissie ook militaire uitgaven “off balance” – buiten de reguliere begroting – laten financieren. Dit gebeurde eerder al met COVID-maatregelen via het ‘NextGenerationEU’-herstelpakket, waarbij schulden via gezamenlijke EU-obligaties werden aangegaan. Er ontstaat zo een parallel begrotingssysteem dat buiten nationaal toezicht functioneert.
Dubbele standaarden en politieke willekeur
De manier waarop de Europese Commissie begrotingsdiscipline afdwingt, is selectief en politiek gekleurd. Hongarije en Polen worden vaak hard aangepakt – zogenaamd vanwege schending van ‘de rechtsstaat’ – terwijl Zuid-Europese landen met veel grotere begrotingsafwijkingen stelselmatig worden ontzien. Italië overschreed jarenlang de schuldnorm zonder noemenswaardige sancties. Frankrijk eveneens. De eurozone is een speelveld geworden waar regels optioneel zijn – tenzij je politiek ongewenst bent.
Bezuinigingen en dwang: een sluipend verlies aan soevereiniteit
Wie afwijkt van het Brusselse begrotingsregime, wordt gecorrigeerd via technocratische ingrepen. Griekenland is daar het schrijnendste voorbeeld van. Tussen 2010 en 2015 werd het land onderworpen aan de dwang van de zogeheten ‘trojka’ (EU, ECB, IMF), met drastische bezuinigingen, massale werkloosheid en het verlies van nationale begrotingssoevereiniteit als gevolg. Democratische beslissingen, zoals het Griekse referendum tegen de bezuinigingsvoorwaarden in 2015, werden eenvoudigweg genegeerd.
De volgende stap: totale controle via de digitale euro?
De ECB werkt inmiddels aan de invoering van een digitale euro. Officieel gaat het om innovatie en efficiëntie, maar in werkelijkheid opent het de deur naar ongekende controle. Als centrale banken directe toegang hebben tot digitale rekeningen van burgers, wordt het technisch mogelijk om bestedingspatronen te volgen, transacties te beperken of zelfs tegoeden te bevriezen – al dan niet in naam van het ‘algemeen belang’. In China bestaat dit systeem al. De vraag is: willen wij dat ook in Europa?
Van droom naar nachtmerrie
De euro had een droom moeten zijn. Maar het is een nachtmerrie geworden voor wie vrijheid, democratie en nationale zelfbeschikking waardeert. Wat ooit bedoeld was om Europa te verenigen, splijt het continent, ontneemt landen hun autonomie en burgers hun greep op hun eigen leven. Het is tijd om de fundamentele vraag te stellen: hoe ver willen we gaan in het offeren van vrijheid op het altaar van monetaire eenheid?
Bronverwijzingen en context
– EU Stability and Growth Pact – Europese Commissie, laatste hervormingsvoorstellen 2024
– ECB Digital Euro Project – Europese Centrale Bank, 2023
– NextGenerationEU Recovery Plan – Europese Commissie, 2020
– IMF Country Reports on Greece (2010–2018)
– Eurostat: Schuldquotes en tekortpercentages per lidstaat
– Politico, Reuters, Euractiv: Artikelen over dubbele standaarden richting Hongarije, Polen versus Zuid-Europese landen
