Wie volgt Geert Wilders op?

We kunnen er niet omheen: er komt ooit een einde aan het partijleiderschap van Geert Wilders. Dan moet hij zijn stokje doorgeven aan iemand anders. Als hij oprecht wil dat er een PVV is na Wilders (wat sommigen betwijfelen), dan moet hij intern iemand opleiden. Maar wie zou de rol van Wilders kunnen overnemen? Het is een relevante vraag: bij iedere andere politieke partij stoppen partijleiders er na verloop van tijd mee, soms gedwongen door slechte verkiezingsuitslagen, soms vanwege ruzies in de fractie en soms gewoon omdat ze er geen puf meer voor hebben.

In 2014 is het tien jaar geleden dat Wilders voor het laatst een strandwandeling maakte zonder beveiligers die 24/7 om hem heen zwermen. Wilders zegt heimwee te hebben naar een gewoon leven, zonder beveiliging. Niemand weet wanneer Wilders ermee stopt. Zelfs mensen die zeer nauw met hem hebben samengewerkt, kunnen niet vertellen wat voor plannen hij heeft. Het ligt in ieder geval voor de hand dat hij meteen een opvolger presenteert als hij opstapt, net zoals Wouter Bos opvolger Job Cohen lanceerde.

Wie moet het gaan doen? Martin Bosma, de rechterhand van Wilders? Fleur Agema, de nummer twee? Islamkenner en ex-VVD'er Joram van Klaveren? Ik heb Bosma een keer geïnterviewd voor HP/De Tijd, het was in het najaar van 2010, hij zei mij toen dat hij de fractie niet zou willen leiden. "Ik heb echt niet de geringste ambitie dat te doen. Ik wil vrij rond kunnen lopen en nú kunnen besluiten om over een paar minuten naar de Kalverstraat te gaan. Dat kan Geert niet." Bovendien is Bosma meer een type voor op de achtergrond: een uitstekende speechschrijver, maar geen partijleider.

Agema dan? Die weet als chief whip en vice-voorzitter van de fractie in ieder geval hoe ze een fractie moet leiden. En, niet onbelangrijk, ze doet het niet slecht voor de camera. Maar ze is geen Wilders. Net zoals Van Klaveren dat niet is. Van Klaveren is een rechtse houwdegen en een anti-islamexpert, maar wel een die binnenskamers gruwt van de links-economische koers van de PVV. Of hij leiderschapsmateriaal is, valt niet te zeggen, omdat we nog te weinig van hem hebben gezien.

Zijn er verder nog kandidaten die Wilders kunnen opvolgen als de tijd rijp is? Nee. Of heb ik iemand over het hoofd gezien? Wat ook kan: misschien wil Wilders helemaal niet dat iemand hem opvolgt, zoals kwade tongen al jaren beweren. Misschien wil Wilders liever dat zijn PVV uitsterft zodra hij zijn handen ervanaf trekt. Het zou me niets verbazen: de partij is Wilders en Wilders is de partij. Ik zit in dat geval nog met één vraag. Waar moeten al die PVV-stemmers dan naartoe?