Wie is de ware leugenaar?

Lees het stuk 'Putins Lügen. Der Kreml und die Wahrheit' uit de Frankfurter Allgemeine Zeitung van Thomas Gutschker. De auteur wijst erop dat Vladimir Poetin niet alleen liegt, maar dat ook ronduit toegeeft. Als een westers politicus zoiets zou doen, wordt hij aan de schandpaal genageld. Maar van Poetin wordt het gepikt. Sterker, de Russische leider scoort er waarschijnlijk mee, omdat van sterke mannen wordt verwacht dat zij de waarheid ondergeschikt maken aan hun eigen machtspolitiek. In autoritaire politieke culturen zoals de Russische is dat een teken van kracht. De Pravda, de partijkrant van de communistische partij van de Sovjet-Unie die vol leugens en propaganda stond, heette niet voor niks 'De Waarheid'. Wie een beetje wereldwijs is, kijkt daar doorheen. Maar accepteert tegelijk ook het cynische (marxistische) wereldbeeld dat in de politiek de waarheid altijd gekleurd is en naar 'objectieve' materiële belangen kan worden herleid.

Voor internationale politiek geldt dit nog sterker. Staten hebben geen vrienden, maar belangen, wist ook Charles de Gaulle, die er overigens een veel subtieler wereldbeeld op nahield en persoonlijk onkreukbaar was. Dat de diplomatie een verraderlijk spel is waarin ook wordt gelogen, geldt tegenwoordig als vanzelfsprekend (terwijl diplomaten oorspronkelijk juist vertrouwelijke gesprekken voerden om elkaars standpunten beter te begrijpen en de kans op fatale misverstanden te verkleinen). Dan wordt Poetin een vent die zegt waarop het staat als hij met een stalen gezicht erkent dat Rusland militaire steun heeft gegeven aan de separatisten op de Krim - wat hij eerst in alle toonaarden had ontkend.

Vergelijk dit met Tony Blair. De Britse oud-premier zal zijn verdere leven achtervolgd blijven worden met de aantijging dat hij gelogen heeft over de Iraakse massavernietigingswapens. Blair - Bliair - is een leugenaar en heeft zijn eigen volk bedrogen. Een ergere misdaad is in een democratie niet denkbaar, al mogen we niet vergeten dat Blair in 2005 gewoon herkozen is en voor de derde keer op rij verkiezingen won. Voor een Labourleider een unieke prestatie. Ook daaruit zou je de cynische conclusie kunnen trekken dat het de meeste kiezers blijkbaar niet veel kan schelen of hun premier een leugenaar is of niet. Ik denk dat het anders ligt.

Het kan zijn dat het grote publiek minder begaan is met internationale kwesties als Irak dan de pundits denken. Bij nationale verkiezingen spelen binnenlandse overwegingen ongetwijfeld een grotere rol. Maar het kan in Groot-Brittannië niemand ontgaan zijn dat Tony Blair zwaar onder vuur lag nadat er Irak - anders dan Blair had gezegd - ook na diepgravend onderzoek geen massavernietigingswapens waren aangetroffen. Weinig kwesties hebben de gemoederen de afgelopen tien jaar zo beroerd als deze. Geen enkel volk met gevoel voor eigenwaarde neemt het voor lief als de eigen leiders aantoonbare leugenaars zijn. En de geloofwaardigheid van de westerse politiek heeft grote schade ondervonden door het wijdverbreide idee dat Bush en Blair leugenaars waren die onder valse voorwendselen een oorlog zijn begonnen. Een oorlog die ook nog rampzalig uitpakte. Dat is geen kleinigheid, en de zaak is vele malen onderzocht, wat dikke rapporten opleverde. Normaal binnen een volwassen democratie zoals de Britse. In Rusland hoeft Poetin zulke onderzoeken niet te vrezen.

Blair is allang niet meer aan de macht, maar hij blijft voor zijn reputatie strijden en volhouden dat hij in de kwestie rond de Iraakse massavernietigingswapens niet gelogen heeft. Geen enkel rapport heeft dat tot nu toe kunnen aantonen. En eerlijk gezegd kan ik me ook niet voorstellen dat Blair op voorhand geweten heeft dat Saddam geen verboden wapens had. Je gaat geen land onder valse voorwendselen aanvallen als je vooraf al weet dat de waarheid na afloop genadeloos aan het licht komt. Blair heeft op grond van allerlei alarmerende rapporten werkelijk in de dreiging van Saddam geloofd en houdt tot op de dag van vandaag vol dat het goed is dat de dictator is verwijderd. Ik denk terecht, het totalitaire schrikbewind van Saddam zorgde voor een permanente donderwolk boven de regio. Maar feit is dat Blair op z'n neus is gegaan en onmiskenbaar de schijn tegen heeft. Al blijft het opmerkelijk dat de Britse kiezers hem dat in 2005 niet hebben nagedragen en hem een derde ambtstermijn gunden die in Blair in 2007 uit eigen beweging heeft afgebroken om na tien jaar premierschap plaats te maken voor Gordon Brown (die ook altijd is meegegaan met het verhaal over de massavernietigingswapens).

Wie is nu de ware leugenaar: Poetin die doodleuk toegeeft dat hij gelogen heeft en daarbij de vermoorde onschuld speelt, of Blair die zich als een heilig boontje voordoet en blijft ontkennen dat hij bij de Irakoorlog een valse voorstelling van zaken heeft gegeven? De populist zal zeggen: Blair, want alle politici liegen (zelfs de westerse leiders in Irak) en Poetin geeft tenminste eerlijk toe dat hij niet altijd de waarheid spreekt. Ik denk dat het ingewikkelder ligt. Dat wil zeggen: bij Blair, van wie ik denk dat hij misleid is door allerlei elkaar bevestigende rapporten van (Britse en Amerikaanse) inlichtingendiensten. Dat denk ik niet alleen, dat is ook het beeld dat uit alle (officiële) onderzoeken naar voren komt en dat veel beter past in de verraderlijkheid van het Midden-Oosten. Waarom zouden we daar niet gewoon op afgaan? Westerse overheden zijn het Kremlin niet en ik geloof niet dat alle verantwoordelijken (en dat zijn er veel) over deze zaak kunnen blijven liegen. Daarbij gedroeg Saddam zich alsof hij massavernietigingswapens had, wat in 1991 bij de eerste Golfoorlog ook aantoonbaar het geval was, waarmee Saddam niet alleen zichzelf maar de hele wereld op het verkeerde been heeft gezet. Het zijn juist de schaamteloze leugens van dictators als Saddam (en Assad en al die anderen) die het Midden-Oosten tot zo'n gevaarlijke regio hebben gemaakt. En westerse leiders krijgen er de schuld van - ook in de eigen publieke opinie.

Mogelijk is Blair, van wie sommigen vinden dat hij psychiatrische hulp nodig heeft, nog meer in zijn eigen verhaal gaan geloven toen er aan de vooravond van de invasie nog steeds geen definitieve bewijzen op tafel lagen voor het bestaan van de Iraakse wapens. Maar toen kon hij onmogelijk meer terug en dacht hij dat die wapens wel na de invasie, als heel Irak door inspecteurs zou worden omgekeerd en doorzocht, te voorschijn zouden komen. Wat dus niet is gebeurd. Maar dat bewijst niet dat Blair een (pathologische) leugenaar is, maar hoogstens dat hij zichzelf heeft bedrogen. Wat iets anders is. Daarbij is Blair geen enkel onderzoek uit de weg gegaan en doet hij nog steeds moeite om het grote publiek en de (bloeddorstige) media in eigen land van de juistheid van zijn kijk op de zaken te overtuigen. Ik zou zeggen: dit is hoe dan ook een man met ruggengraat die ergens voor staat en zich tot zijn laatste snik wil blijven verantwoorden (of zo u wilt: vrijpleiten). Zijn vreselijke bambi smile of obsessie met spindoctors doen daar niks aan af.

Daarentegen doet Poetin geen enkele moeite om te verbergen dat hij niet altijd de waarheid spreekt. Sterker, hij loopt er zelfs mee te koop. Er kan dus, anders dan bij Blair, geen enkele twijfel bestaan dat Poetin een glasharde leugenaar is. Misschien kijkt u daar niet van op, want u dacht al te weten dat politici liegen, maar het is hellend vlak als dat voor normaal wordt gehouden. Zeker als daarbij voor niet-westerse politici andere (lagere) maatstaven worden aangelegd dan voor westerse.