Who Lost Iraq?

Je kon erop wachten: met de val van Mosul aan de jihadisten van het ISIS-leger draait het debat in de VS weer om de vraag 'Who Lost Iraq?'.

Voor de critici van de Irakoorlog, waartoe in 2003 ook Barack Obama hoorde, is het antwoord duidelijk. Als George W. Bush niet aan die onzalige 'illegale oorlog' was begonnen, zat Amerika nu niet met de huidige ellende. Voor hen is het onverdragelijk dat die vermaledijde neoncons van toen nu weer het hoogste woord voeren. Zij verwijten Obama dat hij in 2011 alle Amerikaanse troepen heeft teruggetrokken, waardoor de stabiliteit die in 2007 werd bereikt als gevolg van een door president Bush besloten 'surge' in de waagschaal is gesteld. De opmars van het ISIS-leger bewijst dat, anders dan wat Obama de Amerikanen wenste te doen geloven, Al-Qaida nog helemaal niet is verslagen en dat de huidige president een verkeerd beeld van de wereld heeft. Amerika kan niet op afstand leiden, en al helemaal niet met een president die 'rode lijnen' straffeloos laat overschrijden en zo duidelijk laat blijken dat hij niet militair wenst in te grijpen.

Mij lijkt dit een hopeloze discussie, vooral omdat beide partijen allebei gelijk hebben, en allebei ongelijk. Ze hebben allebei gelijk omdat de denkbeelden waarmee de regering-Bush orde op zaken dacht te stellen in Irak te rooskleurig waren, zoals ook Obama een veel te rooskleurig beeld had van hoe het Midden-Oosten zich zou ontwikkelen als de Amerikanen daar weer de aftocht zouden blazen. Het is allemaal 'I told you so', wat altijd zeer improductief is en voor interne verdeeldheid zorgt. In werkelijkheid heeft 'het grotere Midden-Oosten' het vermogen om elke Amerikaanse president van welke politieke kleur ook er slecht uit te laten zien. Wat de Amerikanen ook doen, ze doen het nooit goed.

Wat niet wil zeggen dat de Amerikanen dan maar helemaal niks hadden moeten doen. De inval van Saddam Hoessein in Koeweit in augustus 1990 bedreigde alle Amerikaanse bondgenoten in de regio, en het was goed dat de operatie Desert Storm daar een eind aan maakte. De eerste Golfoorlog in 1991 was voor de Amerikanen bovendien een daverende militaire overwinning, zoals de inval in Irak in 2003 aanvankelijk ook op rolletjes liep. Iedereen die denkt dat het Midden-Oosten er beter had uitgezien, als de Amerikanen toen niet hadden ingegrepen en Saddam hadden laten zitten bedriegt zichzelf. Kijk naar Bashar al-Assad in Syrië, in vergelijking met Saddam altijd het mindere kwaad, en maak u een voorstelling van de regio als na 2003 het VN-sanctieregiem tegen Irak was ontmanteld. Saddam had dan de vrije hand gekregen en (met een angstig Saudi-Arabië dat nog meer om Amerikaanse bescherming verlegen zou zitten) de grootste oliereserves ter wereld voor het grijpen gehad.

Dat begrepen de Democraten, die onder Bill Clinton al op het punt stonden om met Saddam af te rekenen, ook. Clinton pakte in 1999 echter eerst Kosovo en Slobodan Milosevic aan, een hapje dat makkelijker leek, op meer instemming bij de Europese bondgenoten kon rekenen, en vergeleken met Irak ook 'het mindere kwaad' was. Na 9/11 veranderde in de VS de kijk op het gevaar uit de moslimwereld totaal, en lag het opschudden van het Midden-Oosten naar Amerikaanse zin voor de hand. Het geduld met de regio, die steeds weer (ook onder zogenaamde bondgenoten) nieuwe gifslangen voortbracht, was helemaal op. Niet alleen de Republikeinen steunden de regime change in Irak, massavernietigingswapens of niet, ook de Democraten deden dat. Hillary Clinton, die toen voor de invasie stemde, kan wel zeggen dat dit achteraf gezien fout was (wat trouwens beslist geen aanbeveling voor haar eigen oordeelskracht nu is), maar iedereen met gevoel voor verhoudingen wist dat de Amerikanen met Saddam nog een appeltje te schillen hadden. De slachter van Bagdad moest gewoon weg, en het was tevens duidelijk dat hij niet op eigen houtje zou verdwijnen, of omdat oppositiegroepen in Irak zelf dat zouden kunnen bewerkstelligen. (Alle oppositie in Irak zat gevangen en was zijn leven niet zeker.)

Dat er na de invasie veel is misgegaan, is duidelijk. Maar al het geweld waaraan Irak ten prooi viel, was wel helemaal van eigen moslimmakelij. Het getuigt van kwade wil om daar de Amerikanen (specifieker: de regering-Bush) de schuld van te geven. En Obama had de Amerikaanse troepen in 2011 nooit zo geruisloos kunnen terugtrekken, als voorheen de 'surge' van Bush niet zo succesvol was. Een tactiek (een strategie was het niet) die Obama later voor Afghanistan heeft overgenomen. Ik zou zeggen dat de inval in Irak in 2003 grotendeels onvermijdelijk was en voortvloeide uit hoe Amerika in de wereld stond. Zeker na 9/11. Maar hetzelfde geldt voor Obama's latere terugtocht. In 2008 kozen de Amerikanen Obama als 'anti-Bush', als een nieuwe progressieve president die oorlogen zou beëindigen en geen nieuwe zou beginnen. Welnu, dat heeft hij ook gedaan. Obama, die ook nog Osama bin Laden uitschakelde, heeft woord gehouden, en als in de tussentijd Irak al verloren is gegaan (gewonnen was het nooit echt), dan heeft de Amerikaanse publieke opinie daarin de meeste 'schuld'. Dat wil zeggen: zij had geen geduld meer voor Irak, zoals ook het geduld met Saddam in 2003 op was.

Al deze overwegingen gaan voorbij aan het feit dat het in hoofdzaak het Midden-Oosten zelf is, en de moslimwereld en de Arabieren in het bijzonder, dat er zo'n grote pan van heeft gemaakt. Of de Amerikanen nu wel ingrijpen (zoals in Irak), of niet (zoals in Syrië), steeds blijkt de regio een nog grotere beerput dan gedacht. Daarom is het fout om de fout steeds bij Amerika te zoeken, of bij respectievelijke presidenten als Bush of Obama, die elkaars tegenpolen zijn, maar beiden ook in een respectabele Amerikaanse traditie staan. 'Who lost Iraq?' is de foute vraag. Erger, de toestand in het Midden-Oosten is zo verraderlijk dat er helemaal geen goede vragen meer zijn. De ervaring heeft geleerd dat militair ingrijpen in de regio hoogstens tijdelijk iets oplost, zoals de ervaring ook heeft geleerd dat elke westerse militaire aftocht tijdelijk is. Het meest hardleers zijn de Arabieren, die steeds van de prins geen kwaad weten, maar het in de regio wel van kwaad tot erger hebben gemaakt. Stop dus met alle kritiek op Bush of Obama. Zij waren (en zijn) van goede wil, maar kunnen het ook niet helpen. Wat overigens een fatalistische en meer op de regio toegesneden conclusie is waar het Westen (en zeker het missionaristische Amerika niet) zich nooit in alle gemoedsrust bij kan neerleggen.

'Who lost Iraq?' Ik zou zeggen: wordt vervolgd.