Veelzijdige Ramses Shaffy

Over het goede leven gesproken: als er iemand is die álles uit het leven heeft gehaald dan is het Ramses Shaffy (1933-2009) wel. Zijn turbulente levensloop heeft de afgelopen tijd weer extra in de belangstelling gestaan door o.a. een musical en een tv-serie en nu is er dan een heuse ‘Ramses Shaffy, de tentoonstelling’. Een must voor de fans, maar ook interessant voor mensen (zoals ik) die wel eens wat meer willen weten over de man van wie de reputatie inmiddels haast mythische proporties heeft aangenomen.

Ik heb Ramses Shaffy, voor zover ik weet tenminste, één keer in ‘het echt’ mogen aanschouwen. Jaren geleden vierde ik met wat vrienden mijn verjaardag in een Italiaans restaurant in de Roetersstraat in Amsterdam. En daar, helemaal alleen aan een tafeltje in een hoekje bij de deur, zat de oude Ramses. Hij bemoeide zich met niemand en niemand bemoeide zich met hem. Ik moet eerlijk zeggen dat ik destijds niet zo heel veel van de man wist en ik zou hem ook nooit opgemerkt hebben als één van mijn vrienden me niet op zijn aanwezigheid attent had gemaakt. Later leerde ik dat Ramses in die periode (vanaf 2001) woonachtig was in het vlakbij gelegen Dr. Sarphatihuis, het verpleeghuis waar hij zijn laatste jaren sleet. Zijn overmatige alcoholgebruik had ervoor gezorgd dat hij niet meer voor zichzelf kon zorgen en zo belandde de voormalige bohemien op zijn oude dag in een tehuis, waar hij tegen de verwachting in toch weer een beetje begon op te krabbelen. Over deze fase van zijn leven gaat de prachtige documentaire ‘Ramses – Où est mon prince’ (2002), gemaakt door regisseur Pieter Fleury, die ooit –in betere tijden- de overbuurman was van Ramses Shaffy in de Derde Weteringdwarsstraat in Amsterdam.

Uiteraard zijn het ook de betere tijden die centraal staan op de tentoonstelling. Het is immers zijn grootse meeslepende bestaan dat de uiteindelijke teloorgang, het verval, zo schrijnend maakt. Geen diepe dalen zonder hoge pieken. En gepiekt heeft hij! Wat Ramses zo uniek maakte was de combinatie van een onmiskenbaar talent met een onontkoombaar charisma. Als zanger, songwriter en acteur was hij succesvol, maar zijn charmante persoonlijkheid waar hij iedereen mee inpakte was een essentieel onderdeel van dat succes. Je was verliefd op hem óf wilde hem zijn. Altijd het stralende middelpunt dat zijn omgeving domineerde maar tevens inspireerde. Het leven in zijn nabijheid moet een feestje geweest zijn, al komt er op elk feestje een moment dat het licht aangaat en de kater zijn intrede doet. Ramses, egocentrisch als hij was, was niet altijd de makkelijkste om mee samen te leven. Met name zangeres Liesbeth List, met wie hij jarenlang heeft samengewerkt en die tot zijn dood zijn trouwe vriendin zou blijven, heeft dat vaak beaamd.

Mijn complimenten aan de makers van ‘Ramses Shaffy, de tentoonstelling’ wat betreft de aankleding: het gebeurt niet vaak dat je daadwerkelijk een andere wereld instapt als je een expositie bezoekt, maar nu lijkt het wel alsof je via een tijdmachine teruggaat naar het Amsterdam van de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw. Dit waren de hoogtijdagen van Ramses. Ik moet eerlijk bekennen dat ik geen idee had van de veelzijdigheid van de man: ik kende hem vooral al zanger, maar ook op het gebied van toneel, film en televisie heeft hij niet stil gezeten. In 1952 werd de jonge Ramses aangenomen op de Amsterdamse Toneelschool en al in 1955 maakte hij zijn debuut bij de Nederlandse Comedie, waar hij vooral opviel door zijn ‘natuurlijke’ manier van spelen. Vele producties volgden, maar hij verwierf toch vooral grote bekendheid met zijn eigen groep Shaffy Chantant, die hij in 1964 oprichtte en waarmee hij een nieuwe vorm van theater introduceerde. Samen met o.a. Liesbeth List bracht de groep een soort mengelmoesje van chansons, klassieke muziek en poëzie ten gehore.

Er is voor deze periode veel aandacht op de tentoonstelling: de makers hebben gebruik kunnen maken van talloze foto’s, (persoonlijke) documenten, affiches en ander reclamemateriaal, kostuums, en ga zo nog maar even door. Niet heel verwonderlijk, aangezien het archief van Ramses Shaffy sinds 2012 officieel wordt beheerd door de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, waar de tentoonstelling ook te zien is. Voor het eerst zijn veel persoonlijke eigendommen van de artiest te bewonderen, waaronder zijn imposante pianovleugel, waarop heel toepasselijk een halfvol glas rode wijn staat. Het wekt de indruk alsof Ramses elk moment weer plaats kan nemen achter het instrument om aan een compositie te werken. Helaas zal dat niet gebeuren, maar het plaatje geeft perfect weer hoe zijn leven eruit moet hebben gezien. De sfeer is zó tastbaar dat je als bezoeker weggaat met het gevoel dat je daadwerkelijk het intense leven van Ramses een (heel klein beetje) ervaren hebt. En wát een leven is dat geweest  

‘Ramses Shaffy, de tentoonstelling’ is nog t/m 1 juni te zijn bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Kijk hier voor meer informatie: http://www.bijzonderecollecties.uva.nl/nieuws-agenda/tentoonstelling/tentoonstelling.html.